donderdag 20 december 2012

apocalyps


Al een hele tijd hoor of lees je berichten over het einde van de wereld: dat zou morgen plaatsvinden. De geruchten hebben iets te maken met de kalender van de Maya's (een volk uit Midden-Amerika), die op 21 december 2012 zou ophouden. Er is allemaal niets van waar, maar toch zijn er veel mensen die erin geloven.
Het einde van de wereld, of de voorspelling daarvan, wordt met een moeilijk woord apocalyps genoemd. Apocalyps was oorspronkelijk de Griekse titel van het laatste boek van de Bijbel, dat in het Nederlands Openbaring van Johannes (of kortweg Openbaring) heet. Hierin beschrijft Johannes zijn visioenen over het einde der tijden. 

apocalyps (spreek uit: a-poo-ka-líps) betekent: het einde van de wereld, of de voorspelling daarvan

Het bijbehorende bijvoeglijk naamwoord is apocalyptisch; dat betekent meestal zoiets als 'rampzalig' of 'onheilspellend'. 
  • De film die ik laatst zag, riep een apocalyptische spanning op. 
  • Sommige Europese leiders schetsen apocalyptische scenario's als de euro wordt opgeheven.
De bekende film Apocalypse Now uit 1979 gaat niet over het eind van de wereld, maar over de oorlogen in Vietnam en Cambodja. Die werden door veel mensen ook als apocalyptisch ervaren.

donderdag 13 december 2012

pavlovreactie

Ivan Pavlov (1849-1936)
De kat die aan komt rennen en om je benen draait als je het blik voer uit de kast pakt, de hond die gaat kwispelen als je in de richting van de gang loopt ... Zomaar twee voorbeelden van iets heel herkenbaars: dieren leiden uit de handelingen van hun baasje af wat er gaat gebeuren. Ze reageren automatisch, zonder er bewust over na te denken. Zo'n reactie of zulk gedrag wordt vaak een pavlovreactie (of pavlovgedrag) genoemd.

pavlovreactie betekent: een automatische reactie op een vast terugkerende handeling

Ook over mensen wordt weleens gezegd dat ze last hebben van pavlovreacties. Zo zijn er mensen die roepen dat alle moslims het land uit moeten zodra ze een nieuwsbericht over allochtonen lezen.
  • Als een linkse politieke partij een voorstel doet, komt er vrijwel altijd een pavlovreactie van een rechtse partij.
  • Mijn vader met zijn pavlovreacties: als ik wil uitgaan, denkt hij meteen dat alles misgaat. Terwijl ik pas één keer zonder licht heb gefietst!
Extra
Het woord is genoemd naar Ivan Pavlov, een Russische onderzoeker. Begin twintigste eeuw ontdekte hij zulk gedrag bij honden: als ze een aantal keren het geluid van een bel hadden gehoord op het moment dat ze eten kregen, dachten ze vervolgens elke kéér als ze de bel hoorden dat ze eten kregen. Ze gingen dan al kwijlen bij het horen van de bel, ook als er geen eten kwam.
In dit filmpje wordt dat enigszins belachelijk gemaakt.

donderdag 6 december 2012

budget

Elke school heeft af en toe nieuwe spullen nodig, zoals lesmateriaal en computers. Dat kost geld, en een school heeft natuurlijk niet eindeloos veel geld. Daarom is voor zulke dingen een maximumbedrag afgesproken; dat is het budget. Er wordt bijvoorbeeld bekeken hoeveel geld er in het schooljaar 2012-2013 aan computers mag worden uitgegeven. Na dat jaar wordt bekeken of er voor 2013-2014 misschien een ander bedrag moet worden afgesproken.

budget (spreek uit: 'budzjèt') betekent: 'geld dat je ergens aan mag of kunt uitgeven'

Niet alleen scholen hebben budgetten, ook gemeentes, bedrijven, enz. En als je kleedgeld krijgt, kun je dat ook een budget noemen: je mag dan per maand bijvoorbeeld 50 euro aan kleren besteden.
  • De school heeft het budget voor nieuwe computers al opgemaakt.
  • Volgens de gemeente is er geen budget voor een rotonde.

Extra
Het woord budget wordt soms ook op een andere manier gebruikt: een budgethotel is bijvoorbeeld een heel goedkoop hotel. Budget wordt dan op z'n Engels uitgesproken ('bùdzjet').

Het Hans Brinker Budget Hotel in Amsterdam staat bijvoorbeeld niet erg goed bekend, maar uit dit filmpje blijkt dat ze daar ook wel een beetje trots op zijn.


donderdag 29 november 2012

kitsch

Een schilderij van een huilend zigeunerjongetje. Glinsterende sieraden. Een grote, ingewikkelde klok uit de negentiende eeuw. Sommige mensen vinden het kunst; andere vinden het kitsch.

kitsch (spreek uit: 'kitsj' of 'kietsj') betekent: 'nepkunst'

Kitsch lijkt dus op kunst, maar kunstkenners vinden het niks. Zij vinden dat kitsch van slechte smaak getuigt of niet door een serieuze, getalenteerde kunstenaar is gemaakt. Kunst moet origineel zijn of vernieuwend; kitsch is dat niet.
  • Las Vegas is een en al kitsch - ze hebben daar zelfs Venetië nagebouwd (met gondels!).
  • Als mensen iets kitscherigs hip vinden, heet het camp - het Eurovisiesongfestival is bijvoorbeeld heel erg campy.
Extra
Het bekendste kunstprogramma op tv is Tussen kunst en kitsch. Experts bepalen of wat mensen meebrengen echte kunst is, of waardeloze kitsch. Hier een filmpje over het meest raadselachtige object dat een van de deskundigen ooit gezien heeft - vind jij het kunst of is het kitsch?

donderdag 22 november 2012

canon

Heb je bij geschiedenis al over Karel de Grote gehoord? En over de VOC? En over Max Havelaar? Het zou goed kunnen dat jouw school de canon van Nederland volgt. Dat zijn vijftig belangrijke, concrete onderwerpen die gebruikt worden om de geschiedenis van Nederland te vertellen.

Maar er is nog een heel ander soort canon: een canon die je kunt zingen. Dat zul je op de basisschool vast weleens gedaan hebben: sommigen beginnen een lied te zingen en anderen beginnen op een later moment datzelfde lied, en dat klinkt dan nog goed ook.

canon (spreek uit: 'ka-non', niet 'ka-non') betekent: 'verzameling hoogtepunten of mijlpalen' óf 'meerstemmig zingen'

De canon van Nederland is het bekendst, maar er zijn de laatste jaren nog veel meer canons gemaakt, bijvoorbeeld:
Extra
Een hele theaterzaal in canon laten zingen, dat is een specialiteit van cabaretière Brigitte Kaandorp. Kijk maar. (Haast? Begin bij 4:27.)

donderdag 15 november 2012

analyseren

Ontleden, dat moet je vast weleens doen. Je kent het wel: de zin in stukken verdelen die elk een eigen naam krijgen: onderwerp, persoonsvorm, lijdend voorwerp, bepalingen. Wat je dan met die zin doet, is dat je 'm analyseert.

analyseren betekent: 'onderzoeken door iets in stukjes te verdelen'

Bij de meest letterlijke betekenis van analyseren kun je denken aan scheikunde. Als je een stof analyseert, bekijk je uit wat voor delen die stof is samengesteld.
Maar vaak is een analyse geen onderzoek van iets tastbaars. Er wordt bijvoorbeeld een ramp geanalyseerd, of het verloop van de kabinetsformatie, of hoe een organisatie werkt. Dat betekent dat je iets ingewikkelds 'ontrafelt': je duikt er diep in om alle kleine onderdelen te bekijken, zodat je het geheel beter begrijpt. Een diepgravend onderzoek dus.

Een paar voorbeelden van analyses:
  • Als je ziek bent, kan er bloed geprikt worden om te kijken wat je hebt; dat bloed wordt dan geanalyseerd.
  • Sigmund Freud is de bedenker van psychoanalyse: het onderzoeken van de psyche (de geest).
  • Als je een website hebt, kun je met Google Analytics heel precies zien wie je site bezoekt. (Analytics analyseert het bezoek: wie, wanneer, waarvandaan, welke pagina's, enzovoort.)
Extra
Iemand die iets analyseert, is een analist (bijvoorbeeld in een laboratorium) of een analyticus. Misschien wel het bekendst zijn voetbalanalytici. Zelfs de saaiste wedstrijden worden geanalyseerd, zoals Nederland-Duitsland gisteren. En daar kijken nog mensen naar ook.

donderdag 8 november 2012

subjectief


  • Het nieuwe album van Robbie Williams is slecht.
  • FC Twente is de beste voetbalclub van Nederland.
  • Iedereen wil 's zomers natuurlijk drie weken op het strand liggen.

Die zinnen klinken als feiten. Maar dat zijn ze niet. Het zijn meningen: dingen die iemand zelf vindt, maar die niet per se voor andere mensen ook gelden. Al die zinnen zijn subjectief.

subjectief betekent: 'persoonlijk, niet neutraal'

Nog meer woorden die lijken op de betekenis van subjectief: 'gekleurd', 'partijdig', 'niet algemeen geldig', 'individueel', 'privé', 'particulier', 'persoonsgebonden', 'een kwestie van smaak'.

Wie een ander iets hoort zeggen waar hij het niet mee eens is, zegt weleens: 'Dat is ook maar een mening.' Bij subjectieve uitspraken past dat heel goed. Maar als je probeert om dat commentaar bij feiten te geven, klinkt het heel gek: 'Koningin Beatrix regeert sinds 1980.' 'Dat is ook maar een mening!'

Extra
Niet alleen uitspraken kunnen subjectief zijn. Je kunt ook subjectief filmen, zoals deze scholieren hebben gedaan. (Zie ook het woord suggestief.) Let maar eens op hoeveel trucs ze gebruiken om wat er gebeurt op een niet-neutrale manier in beeld te brengen.

dinsdag 6 november 2012

Woordspot via Facebook/Twitter

Wil je zeker weten dat je Woordspot niet mist?

  • Volg Woordspot via e-mail. Vul je mailadres in in het vakje rechtsboven in de kolom hiernaast, typ het codewoord in en klik op de link in de mail die je daarna krijgt.
  • Volg Woordspot via Facebook. Ga naar http://www.facebook.com/Woordspot en klik op 'Vind ik leuk'.
  • Volg Woordspot via Twitter. Zoek naar @woordspot of ga naar http://twitter.com/woordspot. (Op Twitter komen er af en toe extra woorden voorbij.)
Hou je van érg moeilijke woorden? Kijk dan eens naar Woordpost.

Dit is een eenmalig bericht tussendoor. Donderdag is er weer een gewone Woordspot!

donderdag 1 november 2012

premie

Wie een benzinedief in het oosten van het land weet te betrappen, krijgt van een tankstationhouder een premie, schrijft De Telegraaf.

Tegelijkertijd is die krant heel boos op premier Mark Rutte. Want die heeft met Diederik Samsom afgesproken dat rijke mensen een veel hogere premie moeten gaan betalen voor hun ziektekostenverzekering.

Premie is dus een gek woord. Het gaat soms om geld dat je kunt krijgen, maar vaker om geld dat je moet betalen. (Het woord prijs heeft ook zulke tegengestelde betekenissen.)

premie betekent: 'prijs' (óf de kosten van een verzekering, óf een beloning)

Meestal gaat het dus om wat een verzekering kost:
  • In het regeerakkoord hebben PvdA en VVD afgesproken dat de zorgpremie duurder wordt voor wie meer verdient.
  • Wie jarenlang autorijdt zonder schade of ongelukken, betaalt elk jaar minder premie voor zijn autoverzekering.
  • Iedereen die werkt, moet premie betalen voor de uitkeringen van werklozen en arbeidsongeschikten.
Extra
Als je toevallig een technische opleiding op het roc volgt, en je gaat bij het leger werken, dan krijg je 10.000 euro premie. Tenminste, als je daar vier jaar blijft. Lees maar na bij NOS op 3.

donderdag 25 oktober 2012

dilemma

Mark Rutte en Diederik Samsom hebben samen al bijna een regeerakkoord gesloten. Dat is knap, want de VVD en de PvdA waren heel verschillende dingen van plan. Ze stonden dus voor moeilijke keuzes:

  • Moet de nieuwe regering kiezen voor meer wegen of juist voor meer natuur?
  • Moeten mensen makkelijker ontslagen kunnen worden of verdienen ze juist bescherming tegen ontslag?
  • Gaan de belastingen omhoog? Moeten mensen die met de auto of de trein naar het werk gaan meer betalen? Of worden alle verzekeringen duurder?

Zulke lastige vragen, waarbij elke keuze nadelen heeft, zijn dilemma's.

dilemma betekent: 'moeilijke keuze'

Je kunt zeggen dat iets een dilemma is, maar ook dat je voor een dilemma staat of dat je voor een dilemma geplaatst of gesteld wordt. Een bekende uitdrukking is een duivels dilemma: het resultaat van je keuze is dan sowieso verschrikkelijk, wát je ook kiest.

Extra
Misschien krijg je op school of als je studeert nog eens te maken met het prisoner's dilemma. Dat gaat over het afwegen van voordelen en nadelen van samenwerken met andere mensen. Een paar goede voorbeelden vind je in de Wikipedia.

donderdag 18 oktober 2012

opschorten

Wat heeft opschorten met een schort te maken?
De Nederlandse militairen in Afghanistan leiden daar Afghaanse politieagenten op. Maar die agenten mogen dan niet buiten de provincie Kunduz gaan werken.
Nu lijkt het erop dat dat toch gebeurt. Daarom heeft Nederland de opleiding opgeschort.

opschorten betekent: 'uitstellen, tijdelijk/voorlopig stilleggen'

Iets wat opgeschort wordt, wordt dus niet helemaal afgeschaft of opgeheven. Er is alleen iets aan de hand waardoor er even niet mee wordt doorgegaan. En als de problemen zijn opgelost, gaat het gewoon weer verder.
Een paar voorbeelden:
  • De vredesonderhandelingen tussen de twee landen zijn voor de zoveelste keer opgeschort. (Ze lopen al een tijd, maar zijn al meerdere keren onderbroken.)
  • Het arrestatiebevel tegen Tanja Nijmeijer moet worden opgeschort. (Het moet tijdelijk niet van toepassing zijn, anders wordt ze gearresteerd.)
Extra
Heeft opschorten iets met een schort te maken? Ja: ooit betekende het dat je laaghangende kleding een stukje optilde en met een riem zorgde dat het niet omlaagzakte. Zie het precieze verhaal in de Etymologiebank.

donderdag 11 oktober 2012

grandioos

Prometheus, prachtig in 3D.
  • De film Prometheus is grandioos!
  • De film Prometheus is een grandioze mislukking!
Die twee zinnen betekenen precies het tegenovergestelde - hoe kan dat nou?

Dat komt wel vaker voor bij woorden die iets sterks uitdrukken. Maar eerst de betekenis van grandioos:

grandioos betekent: 'prachtig, schitterend' of 'enorm, heel erg'

Grandioos is van zichzelf dus heel positief: een grandioos uitzicht, een grandioze vakantie, grandioos genieten. Maar als je het voor iets negatiefs zet, blijft alleen de versterkende betekenis over: een grandioze mislukking, grandioos falen.
Je kunt die tegengestelde betekenissen ook zien bij bijvoorbeeld geweldig: een geweldige film is iets heel anders dan een geweldig mislukte film. En het kan ook andersom: een verschrikkelijke film is heel erg om te kijken, terwijl een film ook verschrikkelijk goed kan zijn.

Extra
De letterlijke betekenis van grandioos is 'groots'. Een ander woord voor grootsheid is grandeur. Dat wordt vaak gezegd van grote, indrukwekkende, rijk versierde gebouwen in steden als Parijs of Wenen. Dit café in Boedapest straalt bijvoorbeeld veel grandeur uit.

donderdag 4 oktober 2012

uitbater

Een café-eigenaar, de baas van een bioscoop, iemand met een winkel, de directeur van een casino: er bestaat een woord dat al die mensen in één keer aanduidt. Uitbater. Een ander woord daarvoor is exploitant.

uitbater (of exploitant) betekent: 'iemand die een onderneming heeft en daar geld mee verdient'

Meestal wordt dit woord bij winkels of uitgaansgelegenheden gebruikt, zoals cafés, restaurants, theaters en bioscopen. De uitbater is niet altijd de eigenaar van het gebouw, maar wel van het bedrijf dat het gebouw gebruikt, en hij verdient zijn geld met wat hij daar doet en verkoopt.

In uitbater zit het woord baat. Dat betekent 'winst', 'voordeel' of 'nut', en je komt het in de taal op allerlei manieren tegen:
  • De Nederlandse staat verdient veel aan de aardgasbaten. (Dat is de winst uit het gas in de Nederlandse bodem.)
  • Deze week wordt er gecollecteerd ten bate van de Dierenbescherming. (Het geld dat de collecte oplevert, wordt besteed aan dieren.)
  • Baat het niet, dan schaadt het niet. (Het levert misschien geen gunstig resultaat op, maar het is ook niet schadelijk.)
  • Zelfs de negen voor zijn mondeling mocht niet meer baten: hij kreeg een onvoldoende voor Frans op zijn rapport. (Het hielp hem niet meer.)
Extra
Het werkwoord uitbaten bestaat ook, maar komt niet zo veel voor. We zeggen vaker 'runnen': je runt een kledingzaak of een café. Een ander woord is exploiteren. Dat betekent behalve 'uitbaten' ook 'uitbuiten'. Als je iemand uitbuit, wordt die persoon er slechter van (te weinig loon, te veel werk of heel vervelend werk). Je wordt dus rijk dankzij misbruik van mensen.

donderdag 27 september 2012

decadent

Even naar Nice vliegen om lekker uit eten te gaan. Een zwembad in je achtertuin hebben. Of een cabriolet kopen terwijl je al twee auto's hebt.

Dat zijn allemaal voorbeelden van decadentie. Als je decadent bent, smijt je je geld over de balk: je besteedt het aan overbodige luxe - allemaal dure dingen die een normaal mens absoluut niet nodig heeft. Al die dingen zelf kun je ook decadent noemen: decadent uit eten gaan, een decadente vakantie, enzovoort.

decadent betekent: 'overdreven duur en luxe (levend)'

Extra
Kaviaar eten is al decadent. Maar nog erger wordt het als je er een wedstrijd van maakt, zoals ze in Moskou doen - zie dit filmpje.

donderdag 20 september 2012

visum

Geert Wilders wil over een paar weken naar Australië. Maar er is een probleem. Hij heeft namelijk nog geen visum gekregen, en zonder visum mag je het land niet in. Wat is een visum precies?

Om buiten Nederland te reizen, heb je een paspoort nodig, waarin officieel staat wie je bent (in veel Europese landen is een identiteitskaart voldoende). Maar je hoeft meestal niet van tevoren te laten weten dat je van plan bent naar een bepaald land te gaan.
In sommige landen is dat wél verplicht. Als je bijvoorbeeld naar Rusland, China of Australië gaat, moet je eerst aan dat land vragen of je mag komen. Datgene wat je aanvraagt, heet een visum.

visum betekent: 'bewijs dat je toestemming hebt om een land binnen te komen'

Een paar voorbeelden:
  • Een visum kan een stempel of sticker in je paspoort zijn, of soms een los document.
  • Je kunt je visum voor Rusland laten regelen bij een visumbureau; dan hoef je niet zelf naar de ambassade.
  • Een toeristenvisum voor Tanzania is drie maanden geldig.
  • Wie als niet-Europeaan Nederland bezoekt, krijgt een Schengenvisum voor 26 landen tegelijk.
  • Cubanen hebben een uitreisvisum nodig om hun eigen land te verlaten, maar Cuba wil die regel binnenkort afschaffen.
Extra
Het meervoud van visum is visums of visa. In het Engels wordt visa als enkelvoud gebruikt: 'Do I need a visa for Canada?'

donderdag 13 september 2012

euforie

Wat ben je als je héél, héél, héél erg blij met iets bent? Dolblij, opgetogen, uitgelaten ... Maar zelfs die woorden zijn nog niet sterk genoeg om de sfeer bij de VVD gisteren te omschrijven. Ze wonnen de verkiezingen, ze kregen meer zetels dan ooit, en waarschijnlijk kan Mark Rutte premier blijven. De sfeer was kortom euforisch.

euforisch (spreek uit: [ui-fo-ries]) betekent: 'extreem blij'
euforie (spreek uit: [ui-fo-rie]) betekent: 'jubelstemming, extreme blijdschap'

Deze woorden kom je best vaak tegen:
Extra
In mei won Loreen het Eurovisiesongfestival met Euphoria. Dat is nog steeds een enorme hit, die voor veel euforie in haar thuisland Zweden heeft gezorgd.

donderdag 6 september 2012

consensus

'Rutte liegt', 'Roemer verandert steeds van mening', 'Samsom zorgt voor minder banen' ... Het lijkt op tv wel of al die lijsttrekkers knallende ruzie met elkaar hebben! En toch kunnen ze na de verkiezingen niet zonder elkaar, want er moeten altijd meerdere partijen in een kabinet om de meerderheid te hebben.

Ze moeten dus een coalitie vormen, een samenwerkingsverband. En dan moeten ze het wel eens worden over wat ze de komende vier jaar willen doen. Dat lukt bijna altijd, want ze weten allemaal welke belangrijke dingen er moeten gebeuren. Als verschillende partijen het in grote lijnen met elkaar eens zijn, heet dat consensus.

consensus (spreek uit: 'kon-sen-sus') betekent: 'overeenstemming': 'meerdere mensen/partijen vinden hetzelfde'

Consensus is een heel belangrijk politiek woord. Je zult het de komende weken en maanden nog wel vaker horen. Bijvoorbeeld:
  • Nederland is een consensusdemocratie. (Een democratie waarin veel partijen proberen het met elkaar eens te worden, zodat het land geregeerd kan worden.)
  • Over belangrijke onderwerpen, zoals onderwijs, zorg en pensioenen, moeten de coalitiepartijen consensus bereiken. (Ze moeten er min of meer dezelfde mening over krijgen om er afspraken over te maken.)
Extra
Ben je benieuwd hoe het 'politieke spel' werkt? Dan moet je eens naar de Deense serie Borgen kijken. Een dramaserie over een nieuwe premier en haar regering, en de ruzies die partijen en mensen maken voordat ze het met elkaar eens worden. Verrassend spannend.

donderdag 30 augustus 2012

parodiëren

Mona Lisa van een andere planeet.
Gers Pardoel, Britt, Filemon Wesselink en zanger Rinus - maar ook James Bond, koningin Beatrix, Hitler en Mona Lisa. Allemaal worden ze nagedaan (of nagemaakt) door anderen; ze worden geparodieerd.

parodiëren betekent: 'op een grappige en/of spottende manier nadoen'

Het zijn niet alleen mensen die het slachtoffer worden van een parodie. Er worden bijvoorbeeld ook liedjes geparodieerd, tv-programma's, films, boeken en kunst. De parodie lijkt op het origineel, zodat je weet waar het op slaat - maar de tekst of het uiterlijk is veranderd en meestal wordt alles nogal overdreven.

Een ander woord voor parodie is persiflage [per-sie-fla-zjuh]; parodiëren is persifleren.

Extra
Parodieën in woorden uitleggen is best saai. Filmpjes zijn veel leuker!



donderdag 23 augustus 2012

hekelen

"Amnesty hekelt schuldverklaring Pussy Riot‎", "Commissie hekelt ex-chef Barclays‎", "Van Bommel hekelt gedoe om kaarten‎": je komt dat woord hekelt bijna elke dag wel tegen in het nieuws.

Je zou makkelijk kunnen denken dat hekelen 'een hekel hebben aan' betekent, maar dat klopt niet.

hekelen betekent: 'scherp bekritiseren'

Als je dat weet, snap je die nieuwsberichten ook beter:
  • Amnesty heeft scherpe kritiek op de schuldverklaring die de meiden van Pussy Riot (moesten) uitspreken.
  • De commissie velt een hard oordeel over de voormalige baas van de bank Barclays.
  • Van Bommel bekritiseert het gedoe om de kaarten.
Extra
Hekelen is een typisch woord voor nieuwskoppen. Dat komt doordat het kort is, en zo'n kop moet in zo min mogelijk letters zo veel mogelijk zeggen. Er zijn nog twee werkwoorden die je bijna alleen maar in koppen boven berichten tegenkomt: laken ('sterk afkeuren') en gispen ('berispen, bekritiseren, terechtwijzen').
  • Brussel laakt PVV-website (Europese instellingen in Brussel keuren een PVV-website met kritiek op hoge ambtenarensalarissen af)
  • Jordanië gispt Syrië om beschieting (Jordanië roept Syrië op het matje: het land veroordeelt de Syrische beschietingen)

donderdag 16 augustus 2012

paranoïde

Elvis Presley is al heel lang dood. Maar omdat hij zo beroemd was, wordt zijn sterfdag (vandaag 35 jaar geleden) telkens weer herdacht; dat zal met Michael Jackson of Amy Winehouse in de toekomst ook wel gebeuren.

Van de laatste levensjaren van Elvis word je niet blij. Hij gebruikte drugs, was ontzettend dik en bovendien was hij paranoïde, schreef De Telegraaf vandaag.

paranoïde betekent: 'extreem wantrouwend, achterdochtig'

Iemand die paranoïde is, vertrouwt andere mensen niet, omdat hij denkt dat ze kwade bedoelingen met hem hebben. Zo iemand denkt bijvoorbeeld dat hij gevolgd of achtervolgd wordt, of gelooft in allerlei complotten. Paranoïde waanideeën horen bij sommige psychiatrische ziektes. Er bestaat ook een 'paranoïde persoonlijkheidsstoornis'.
  • De buurvrouw van oma is paranoïde: ze heeft al heel vaak de politie gebeld omdat ze ervan overtuigd is dat oma haar vergiftigt.
  • Waarom vertrouw je me nooit? Je lijkt wel paranoïde!
Extra
Als je paranoïde bent, lijd je aan paranoia. Vaak zeggen mensen dat iemand 'paranoia is', maar volgens Taaladvies.net kun je alleen 'paranoïde zijn'.

donderdag 9 augustus 2012

vehikel

Dit vehikel haalt Zuid-Frankrijk niet meer.
Vehikel. Dat woord klinkt raar en het ziet er ook gek uit. Weet jij wat het allemaal kan betekenen?

Al tweeduizend jaar geleden, in het Latijn, betekende vehiculum 'voertuig, wagen'. Maar als je een auto of iets anders wat rijdt tegenwoordig een vehikel noemt, is dat niet vriendelijk bedoeld.
  • Wou je met dát vehikel helemaal naar Zuid-Frankrijk rijden? Dat lukt je nooit!
  • Met haar nieuwe sportfiets was ze drie keer zo snel op school als met haar aftandse vehikel.
Lastiger is dat vehikel een nogal vage betekenis erbij gekregen heeft, die je misschien het best met 'middel' kunt omschrijven.

vehikel (spreek uit: vee-hie-kuhl) betekent: 'lelijk of oud voertuig'; 'middel om iets te bereiken'

Die 'middel'-betekenis zie je bijvoorbeeld hier:
  • De films Oceans 11, 12 en 13 zijn echte sterrenvehikels. (De films zijn een middel om beroemde acteurs in beeld te brengen; het verhaal is minder belangrijk.)
  • Facebook is voor jou een sociaal netwerk, maar voor de makers is het meer een vehikel voor het verkopen van advertenties. (Het dient vooral daarvoor.)
Extra
De TROS heeft heel lang het programma Te land, ter zee en in de lucht gemaakt. De karren die de deelnemers daarvoor in elkaar zetten, kun je gerust vehikels noemen. Kijk maar naar deze video.

donderdag 2 augustus 2012

vroom

Marianne Vos heeft het dankzij haar gouden olympische medaille al mogen zingen: het Wilhelmus. Nu hebben we in Nederland de pech dat we het oudste volkslied ter wereld hebben. En dat maakt de tekst ervan best moeilijk te begrijpen.
Wat bedoel je bijvoorbeeld als je zingt: "Dat ik doch vroom mag blijven, uw dienaar t'aller stond"? Willem van Oranje richt zich in dat stukje van het zesde couplet tot God. Dat is een belangrijke aanwijzing.

vroom betekent: 'levend zoals volgens je geloof goed is'

Iemand die vroom is, is dus gelovig en laat dat ook zien in de manier waarop hij of zij leeft.
  • Naast ons wonen vrome christenen: ze vloeken nooit en ze gaan 's zondags twee keer naar de kerk.
  • Als vrome moslim heb je het deze zomer zwaar: omdat het tijdens de ramadan lang licht is, mag je een hele tijd niets eten en drinken.
Extra
Het Wilhelmus klinkt nogal plechtig. Dat wordt anders als je een vuvuzela gebruikt ...

donderdag 26 juli 2012

mascotte

Wenlock en Mandeville. Ooit van gehoord? Nee? Dat kan best eens veranderen de komende weken. Vrijdag beginnen in Londen de Olympische Spelen, en daar zijn Wenlock en Mandeville de mascottes van.

Wie of wat zijn die Wenlock en Mandeville? Het zijn een soort tekenfilmfiguren of poppetjes - ze hebben een eigen website, en ze zijn in Londen overal te zien en ook te koop als souvenirs. Er zijn zelfs animatiefilms met ze gemaakt (dit is deel 4):

mascotte betekent: 'voorwerp dat geluk brengt' of 'reclamefiguurtje'

Een mascotte is van oorsprong iets wat geluk brengt (een ding, een mens of een dier); het is dus typisch bijgeloof. Het woord is in het Nederlands en het Engels (mascot) pas bekend geworden door een operette (de voorloper van de musical) uit 1880: La Mascotte. Die gaat over een boerenmeisje dat overal geluk brengt zolang ze maagd blijft.
Later werd een mascotte steeds meer iets wat bij een sportteam of een evenement hoorde, en daardoor werd zo'n symbool langzaamaan ook een reclamefiguur.

Extra
Handig om te weten: ook de woorden talisman en amulet betekenen 'gelukbrengend voorwerp'.

donderdag 19 juli 2012

malafide

Draco Malfidus (of Malfoy in het Engels) - die ken je natuurlijk wel uit de Harry Potter-boeken en -films. Geen lieverdje, net als zijn vader Lucius. Schrijfster J.K. Rowling heeft die familie niet voor niets de naam Malfidus gegeven.

Malfidus verwijst namelijk naar de Latijnse woorden malus ('slecht') en fides ('trouw, vertrouwen, geloof'). Ook het woord malafide komt daarvandaan. Je hebt onder meer malafide huiseigenaren ('huisjesmelkers' waar we laatst over twitterden), malafide uitzendbureaus en er is ook malafide hondenhandel.

malafide (spreek uit: 'ma-la-fie-duh') betekent: 'onbetrouwbaar'

Extra
Het tegenovergestelde van malafide is bonafide: 'betrouwbaar'. Dat wordt ook wel te goeder trouw genoemd, zoals te kwader trouw hetzelfde is als malafide. En ken je de uitdrukking op de bonnefooi ('op goed geluk')? Dat komt van de Franse versie van bonafide: à la bonne foi, 'in goed vertrouwen'.

donderdag 12 juli 2012

bis

'Bis! Bis!' Het zal niet vaak meer geroepen worden, maar laatst stond het nog in de Donald Duck. Het is iets wat het publiek vroeger riep na een goed optreden in een (muziek)theater.

bis (spreek uit: 'bies') betekent: 'nog een keer!'

De toeschouwers of luisteraars willen dus iets nog een keer horen. Oftewel: ze willen een toegift. Dit gebruik is ontstaan in de operawereld; het ging er dan om dat het publiek een lied zó mooi vond dat ze het meteen nog een keer wilden horen.

Extra
Bis komt uit het Latijn en betekent 'twee keer'. Je ziet het soms ook in huisnummers (Rozenstraat 93bis, dan is het vaak een bovenwoning). En bi- komt in een paar woorden voor die iets met 'twee' of 'dubbel' betekenen: biseksueel (dat ben je als je op mannen én vrouwen valt), biatlon (twee sporten: langlaufen en schieten).

donderdag 5 juli 2012

dissident

Sommige dissidenten winnen een Nobelprijs.
Ken je de uitdrukking 'een luis in de pels'? Dat is iemand die kritiek heeft op wat zijn eigen groep of partij denkt en doet. De PVV, de partij van Geert Wilders, had onder meer Hero Brinkman, die uiteindelijk uit de partij stapte. En het CDA heeft twee 'onwillige' Kamerleden die eigenlijk niet met de steun van de PVV hadden willen regeren.

Zulke 'lastpakken' in de eigen kring of partij worden vaak dissidenten genoemd. Die naam is het bekendst uit dictaturen: landen waar één partij of persoon het voor het zeggen heeft. Dissidenten hebben in het openbaar kritiek op dat systeem.
Bekende dissidenten van de laatste veertig jaar zijn de geleerde Andrej Sacharov in de Sovjet-Unie, de schrijver en latere president Václav Havel in (toen nog) Tsjechoslowakije, en de politica Aung San Suu Kyi in Birma (Myanmar). In landen als Cuba en China zijn er nog steeds dissidenten, zoals de kunstenaar Ai Weiwei, die nu huisarrest heeft, en Chen Guangcheng, die in mei het Amerikaanse Congres wist te bellen.

dissident betekent: 'iemand die anders denkt dan zijn/haar partij of dictatuur wil'

Extra
Je kunt dissident ook als bijvoeglijk naamwoord gebruiken, zoals in deze zinnen:
  • Kathleen Ferrier en Ad Koppejan waren de dissidente CDA'ers.
  • De katholieke kerk is niet blij met dissidente priesters, die zich niet aan de regels uit Rome houden.

donderdag 28 juni 2012

onontbeerlijk

'Ik ga op vakantie en ik neem mee ...' Ongetwijfeld je telefoon, en natuurlijk de bijbehorende oplader. Kleding, tandenborstel, deo, portemonnee ...

Maar wat vanaf deze zomer écht onmisbaar is als je met het vliegtuig reist, is je paspoort - ook voor jonge kinderen. In het paspoort van een van je ouders vermeld staan is niet meer voldoende: een eigen paspoort is onontbeerlijk.

onontbeerlijk betekent: 'onmisbaar'


Onontbeerlijk heeft te maken met het werkwoord ontberen, dat 'missen' betekent, en vooral 'iets niet hebben wat je wel nodig hebt'. Het lijkt een beetje op ontbreken, maar deze woorden worden niet op dezelfde manier in een zin gebruikt:
  • Onze school ontbeert een goede kantine.
  • Een goede kantine ontbreekt in onze school.
Extra
Heb je een hekel aan kamperen, omdat je dan de luxe van thuis moet missen? Dat is nog niets vergeleken bij de 'vakantie' van Willem Barentsz, die noodgedwongen de winter van 1597 op het Russische eiland Nova Zembla moest doorbrengen. Als je zelfs niet in je eerste levensbehoeften kunt voorzien - eten, drinken, kleding, wassen, een dak boven je hoofd - moet je ontberingen doorstaan.
Een beetje koelte op deze warme donderdag: de trailer van Nova Zembla.

donderdag 21 juni 2012

plagiaat

De premier van Roemenië wordt beschuldigd van plagiaat. En hij is niet de eerste politicus die daarom in opspraak raakt; vorig jaar raakte een Duitse minister zijn baan kwijt omdat hij plagiaat had gepleegd.

'Beschuldigen', 'plegen': het is duidelijk dat plagiaat iets is wat niet mag. Ook op school kan plagiaat voorkomen:
  • Met wat handig googelen kon de leraar biologie een paar leerlingen op plagiaat betrappen.
  • Spieken zou je het begin van plagiaat kunnen noemen.
plagiaat betekent: 'werk van anderen overnemen en doen alsof jij het hebt bedacht'

Bij plagiaat hoort het werkwoord plagiëren: een idee, een concept of een stuk tekst zelf gebruiken zonder te zeggen dat het van iemand anders afkomstig is. Eigenlijk is het diefstal, maar dan van iets wat niet tastbaar is. Bij de politici gaat het erom dat ze de titel 'doctor' hebben gekregen terwijl ze die niet verdienden: ze hebben hun wetenschappelijke onderzoek voor een deel van anderen overgeschreven.

Extra
China staat bekend als een plagiaatparadijs, maar dan van merkartikelen. Ze kopiëren er alles: van sportkleding tot Lamborghini's. Er zijn zelfs nepwinkels: bijvoorbeeld nep-McDonald'sen, een nep-Apple Store en een nep-Ikea.

donderdag 14 juni 2012

timide

Fans van Denemarken hadden gisteren ook geen goede dag.
"Oranjefans op Schiphol timide", zei Nu.nl over de voetbalsupporters die uit Oekraïne terugkwamen na de nederlaag tegen Duitsland. Ze hadden weinig te vieren, dus wat zou timide kunnen betekenen?

De woordenboeken helpen je niet direct. Die leggen timide uit met woorden die ook niet zo bekend zijn: bedeesd, beschroomd, schuchter en schroomvallig. Misschien maken deze zinnen je duidelijk wat timide betekent:

  • Vergeleken met luidruchtige Nederlanders lijken Vlamingen vaak wat timide.
  • Jasmijn is dit schooljaar enorm veranderd: eerst was ze heel timide, maar ze is helemaal losgekomen.

timide betekent: 'verlegen en stilletjes'


Extra
Er is een bekend woord waar timide ook in zit, maar dat iets heel anders betekent: intimideren ('bang maken, bedreigen'). Bijvoorbeeld: 'De dictator intimideert zijn volk door mensen zomaar in de gevangenis te gooien.'

donderdag 7 juni 2012

wezenlijk

De SP is wezenlijk veranderd, stond er in de krant. Wat is een wezenlijke verandering eigenlijk voor verandering? Daarvoor moet je kijken naar het woord wezen: het wezen van iets is de kern ervan, de (ware) aard, de basis, de belangrijkste kenmerken en eigenschappen.

wezenlijk betekent: 'belangrijk, fundamenteel, essentieel, in de kern'

De krant schreef dus dat de SP fundamenteel anders is geworden. Nog wat voorbeelden:
  • Verdienen studenten later allemaal genoeg om hun lening terug te kunnen betalen? Dat is een wezenlijke vraag. (Het is een vraag die de kern van de zaak raakt.)
  • De nieuwe versie van de app verschilt niet wezenlijk van de oude. (Hij is niet écht anders geworden, in grote lijnen is hij hetzelfde gebleven, de basis is hetzelfde.)
Die betekenis komt ook terug in in wezen: 'Hij is in wezen altijd een ondeugend jochie gebleven.' (Eigenlijk, in de kern, is hij dat nog steeds.)

Extra
Wezen is een ander woord voor 'zijn', zoals in 'Die donkere steeg, daar moet je na middernacht vooral niet wezen.' Het voltooid deelwoord geweest komt ervandaan, de verleden tijd was, en ook de gebiedende wijs van zijn: 'Wees nou eens wat stiller!'
Een dood buitenaards wezen zou je ook een 'wezen-lijk' kunnen noemen.

donderdag 31 mei 2012

afgunst

"Nederland en andere landen hebben Syrische diplomaten het land uit gezet om hun afgunst over het bloedbad te laten blijken." Dat schreef de Volkskrant gisteren. Kun jij zien wat er mis is met die zin?
Het gaat om het woord afgunst. Er had iets anders moeten staan, zoals afschuw, afkeer of afkeuring. Want:

afgunst betekent: 'jaloezie'

Natuurlijk is niemand jaloers op het bloedbad. Wie jaloers is, gunt een ander iets niet, of wil het juist zelf hebben, of allebei. Dat past niet bij de vreselijke moorden in Syrië.

Als je goed naar het woord afgunst kijkt, kun je een beetje zien wat het letterlijk betekent: af betekent hier 'niet', en gunst komt van gunnen: 'iemand iets niet gunnen', dus. Een paar voorbeelden:

  • Dat Nederlanders bij een voetbaltoernooi zo anti-Duits zijn, is pure afgunst. (Het is jaloezie: ze zijn jaloers dat Duitsland zo vaak kampioen wordt.)
  • De banden van zijn nieuwe Audi bleken lek gestoken te zijn door de afgunstige buurman. (De buurman was jaloers; hij misgunt de ander zijn dure auto, oftewel: hij gunt de ander die auto niet.)
Of was de afgunstige buurman ook anti-Duits? (foto: Clicktrack)
Extra

Er zijn mensen die luxaflex 'de jaloezieën' noemen. Dat woord heeft te maken met jaloezie in de betekenis 'afgunst, het jaloers zijn'. Die naam werd namelijk in de vijftiende eeuw in Italië gegeven aan tralies van hout of ijzer die vrouwen uit het zicht hielden van voorbijlopende mannen (zie de Etymologiebank).

donderdag 24 mei 2012

talud

Een auto die van het talud is gereden wordt omhooggetakeld. (foto: Michel van Bergen)


Slecht nieuws voor de fans van Zanger Rinus: zijn concerten met Pinksteren gaan niet door. Hij is laatst gewond geraakt bij een auto-ongeluk en moet daar nog van herstellen.
Wat voor ongeluk? De chauffeur van Rinus nam de bocht te ruim en ze reden van de weg af. Ze kwamen op de schuine kant langs de weg tot stilstand. Die schuine kant heet talud, wat ook wel als taluud wordt geschreven – zoals in De Telegraaf.
Er zijn veel taluds in Nederland: je ziet ze vooral langs (verhoogde) wegen en spoorwegen, langs dijken, etc. Een talud is vaak bedekt met gras, maar ook hard materiaal komt veel voor: asfalt of basalt bijvoorbeeld.

talud (spreek uit: ta-luut) betekent: schuine helling langs een weg, een dijk, etc.

Het woord talud kan bijvoorbeeld zo gebruikt worden:
  • Op het talud langs de spoorlijn zagen we paarden grazen. 
  • Het talud van de dijk moet geregeld onderhouden worden. 
Extra
De officiële spelling is talud. Maar in het Witte Boekje, een spellinggids van het Genootschap Onze Taal, wordt ook taluud goedgekeurd.

woensdag 16 mei 2012

bureaucratie

Bureaucratie: héél véél papierwerk.
Vind je het ingewikkeld om een ID-kaart aan te vragen? Of om je ergens voor in te schrijven? Wacht maar tot je ooit in het buitenland gaat studeren of werken, of een huis wilt kopen. Dan krijg je pas echt te maken met bureaucratie.
Bureaucratie heeft te maken met (te) veel regels en papierwerk (formulieren invullen en opsturen). Woordenboeken geven er vaak ambtenaren (mensen die bij de overheid werken) de schuld van, maar bureaucratie komt niet alleen bij de overheid voor. Je komt het in alle grote organisaties tegen.

bureaucratie (spreek uit: buu-roo-kraa-(t)sie) betekent: 'systeem met (te) veel en ingewikkelde regels'

Bureaucratie, bureaucratisch en bureaucraat kunnen bijvoorbeeld zo gebruikt worden:
  • In veel landen is bureaucratie een vorm van werkverschaffing. (Doordat er veel ingewikkelde regels zijn, levert dat werk op voor veel mensen: ze hebben een baan omdat het systeem zo moeilijk in elkaar zit.)
  • Geert Wilders heeft het vaak over de 'Brusselse bureaucraten'. (Hij vindt dat de ambtenaren van de Europese Unie overal regels voor willen maken zodat alles onnodig complex wordt.)
  • Veel mensen die in een ander land willen gaan wonen of werken, worden gek van het bureaucratische gedoe. (Alles is lastig en duurt lang doordat ze veel moeten regelen bij allerlei instanties in dat land.)
Extra
De overheid probeert de 'regeldruk' te verminderen: door regels te schrappen, samen te voegen of te vereenvoudigen, worden procedures minder bureaucratisch. Sommige gemeentes hebben zelfs een meldpunt voor 'last van de overheid'.

donderdag 10 mei 2012

sober

Is jouw lokaal ook zo sober ingericht?
  • De herdenking van de vuurwerkramp in Enschede zal, net als vorig jaar, sober zijn.
  • Een woonstijl, met veel grijstinten, die zich het best laat omschrijven als sober en stoer.
  • Monniken en nonnen stonden bekend om hun soberheid.
Als je die zinnen leest, kun je dan al raden wat sober betekent? Eén tip: het is niet hetzelfde als somber. Somber betekent 'bedroefd, donker'. Sober is minder negatief, omdat iemand of iets het meestal juist expres is.


sober betekent: 'eenvoudig, simpel, zonder luxe'


De zinnen hierboven betekenen dus:
  • De herdenking van de vuurwerkramp zal eenvoudig zijn, terughoudend, niet groots opgezet.
  • Een woonstijl die zich laat omschrijven als zonder luxe, eenvoudig, rechttoe-rechtaan.
  • Monniken en nonnen waren bekend om hun eenvoud, hun gematigdheid.
Extra
In het Latijn betekende sobrius behalve 'matig, verstandig' ook 'niet dronken', oftewel 'nuchter'. Dat is de betekenis die sober in het Engels meestal heeft, bijvoorbeeld in het nummer Sober van Pink.

donderdag 3 mei 2012

botvieren

Je eetlust botvieren ...
Woede, vreugde, lust: allemaal dingen die je kunt botvieren. Botvieren? Dat is een heel raar woord. Met wat voor bot heeft het te maken? En hoe kan vieren nou ooit bij woede passen?

Dat het zo'n raadselachtig woord is, komt doordat het een oude zeilterm is. Vieren is hier niet 'feestvieren', maar 'loslaten, laten gaan', zoals je een touw kunt laten vieren (laten lopen, door je handen laten gaan). En bot is hier het uiteinde van het touw. Botvieren is dus: 'helemaal laten gaan'. Het wordt tegenwoordig alleen nog maar figuurlijk gebruikt:
  • Wil je je eetlust botvieren? Ga dan eens op all-in-vakantie naar Turkije. (Om vreselijk veel te eten.)
  • Graffiti is voor sommige mensen een manier om hun creativiteit bot te vieren. (Ze kunnen zich helemaal laten gaan.)
  • Ongeveer vijftig 'fans' van de verliezende voetbalclub hebben hun woede botgevierd op bushokjes en etalageruiten.(Ze hebben zich erop uitgeleefd, oftewel: het glas stukgeslagen.)
botvieren betekent: 'uitleven, laten gaan, de ruimte geven'

Extra
Bot en vier staan in een zin vaak niet naast elkaar:
  • Hij viert zijn eetlust bot. (Niet: 'Hij botviert zijn eetlust.')
  • Hij heeft zijn eetlust botgevierd. (Niet: 'gebotvierd'.)
  • Hij durft zijn eetlust bot te vieren. (Niet: 'te botvieren'.)

donderdag 26 april 2012

controversieel

Moet er minder geld naar scholen? Wordt er een stukje van Zeeland onder water gezet of niet? Mag Mauro nu tóch in Nederland blijven? Daar zijn de politieke partijen het helemaal niet met elkaar over eens. En omdat het kabinet nu gevallen is en er nieuwe verkiezingen komen, zal de Tweede Kamer een paar van zulke moeilijke onderwerpen controversieel verklaren. Een volgend kabinet neemt er dan pas een beslissing over.

Controversieel (spreek uit: 'kon-tro-ver-zjeel') komt van controverse. Een controverse is eigenlijk een ruzie, die ontstaat omdat je het helemaal niet met elkaar eens bent.

controversieel betekent: 'omstreden, waarover heel verschillend wordt gedacht'

Er zijn nog allerlei andere omschrijvingen voor iets wat controversieel is:
  • De bezuinigingen op cultuur zijn een heikel punt.
  • De twistpunten in de onderhandelingen zijn nog niet opgelost.
  • Links en rechts hebben een geschil over wie de crisis moet betalen.
  • Binnen sommige partijen ontstaan er strubbelingen: de leden verschillen van mening.
  • Zouden ze de onenigheid kunnen oplossen?
Extra
De politici hebben gelukkig niet overal ruzie over. 130 rijden op de snelweg gaat bijvoorbeeld gewoon door. En de animal cops, de 'dierenpolitie' van de PVV, worden waarschijnlijk gewone politieagenten.
Voor de jachtluipaard (cheeta) maakt die 130 niet uit. Hij kan niet harder rennen dan 120 kilometer per uur.

donderdag 19 april 2012

überhaupt

19 april is de Dag van de Duitse taal. Vind jij Duits een übercoole taal? Best kans van niet. Daar probeert de Actiegroep Duits wat tegen te doen.

Maar intussen zijn sommige Duitse woorden onmisbaar in onze taal. Je gebruikt ze zelf waarschijnlijk ook. Überhaupt bijvoorbeeld. Dat woord hebben we in het Nederlands hard nodig, want probeer het maar eens door iets anders te vervangen in deze zinnen:
  • Kom jij überhaupt ooit buiten?
  • Milan had überhaupt nog nooit van deo gehoord.
  • Het is niet duidelijk of er überhaupt een schoolfeest komt.
Daar past haast alleen een ander Duits woord: sowieso. In het Engels is het at all. Een puur Nederlands woord past vaak niet goed.

überhaupt betekent (ongeveer): 'helemaal, eigenlijk wel, totaal, toch al'

Het woord sowieso wordt trouwens op een heleboel manieren (verkeerd) geschreven en uitgesproken, zoals zo-en-zo en sobieso, maar alleen sowieso is goed. Eigenlijk vreemd dat we daar nooit zowiezo van hebben gemaakt.

Extra
Wist je dat Duitsers je heel schattig vinden als je hun taal met een Nederlands accent spreekt? Dat was deze week in het nieuws. Deze 'koningin Beatrix' (eigenlijk een Duitse acteur) kan het je leren.

donderdag 12 april 2012

suggestief

  • Mijn suggestie voor het schoolkamp: paragliden in Zwitserland!
  • Wie heeft er nog suggesties voor een leuk spel?
In deze zinnen betekent suggestie 'idee, voorstel, tip': iets wat je aan anderen voorstelt oftewel suggereert.
Maar suggestie kan ook iets vagers betekenen: 'idee, indruk'. Het is dan een beeld, een gevoel of vermoeden dat ergens door wordt opgeroepen. Voorbeelden:
  • Haar make-up en kleding wekken de suggestie dat ze al volwassen is. (Zo ziet ze eruit; het lijkt zo.)
  • Horrorfilms zoals The Others zijn vaak niet eng door wat je ziet, maar door wat je er zelf bij bedenkt: het is allemaal suggestie. (Geluiden, wapperende gordijnen, een deur op een kier, vreemd gedrag: daardoor voelt het of er vreselijke dingen gaan gebeuren.)

Bij die laatste betekenis van suggestie hoort het woord suggestief. Dat past in zinnen zoals deze:
  • Weet je dat je opmerkingen nogal suggestief zijn? (Ze roepen bijgedachten op, alsof je er meer mee bedoelt dan je letterlijk zegt.)
  • In sommige landen kun je maar beter geen suggestieve kleding dragen. (Kleren die je lichaamsvormen goed laten zien, die opwindend kunnen zijn.)
suggestief betekent: 'bepaalde beelden of gedachten oproepend'

donderdag 5 april 2012

louter

  • Simone haalde in de brugklas louter tienen.
  • Het is vaak louter voetbal wat Studio Sport uitzendt.
  • Louter goud is te zacht om er sieraden van te maken.
Heb je al geraden wat louter betekent? Als je het woord niet kent, geeft de zin vaak wel aanwijzingen voor wat het moet betekenen. Hierbij nog wat uitleg:
  • Simone kreeg in de brugklas alleen maar tienen.
  • Vaak is voetbal het enige wat Studio Sport uitzendt.
  • Van zuiver goud kun je geen sieraden maken, omdat het te zacht is (een gouden ring is dus niet van puur goud).

louter betekent: 'puur, alleen maar, niets anders dan'

Extra
Er bestaan een heleboel synoniemen van louter. De volgende woorden betekenen (vrijwel) hetzelfde: puur, zuiver, enkel, alleen, alleen maar, slechts, uitsluitend, niets anders dan en enkel en alleen. En als je weet dat het woord rein ook 'puur' kan betekenen, begrijp je ook wat mensen bedoelen met je reinste flauwekul of je reinste bedrog.

donderdag 29 maart 2012

hypotheekrenteaftrek

Het Catshuis in Den Haag. Praten Rutte en Wilders daar over de hypotheekrenteaftrek?
Nederland moet heel veel bezuinigen: de overheid geeft te veel geld uit en krijgt te weinig binnen. Steeds meer politici willen daarom iets veranderen aan een regeling die de overheid elk jaar miljarden euro's kost: de hypotheekrenteaftrek. Die regeling is ooit bedacht om het kopen van een huis aantrekkelijker te maken dan een huis huren. Het werkt zo:

  • twee mensen kopen een huis van bijvoorbeeld 200.000 euro
  • ze hebben dat geld zelf niet, maar lenen het van de bank: ze nemen een hypotheek
  • geld lenen kost geld, dus ze betalen elk jaar rente aan de bank, bijvoorbeeld 10.000 euro: dat is de hypotheekrente
  • die 10.000 euro mogen ze van de Belastingdienst elk jaar aftrekken van het bedrag dat ze samen verdiend hebben: dat is de hypotheekrenteaftrek
  • als ze eigenlijk 60.000 euro verdiend hebben, hoeven ze dan maar belasting te betalen over 50.000 euro
  • als de belasting 42% is, betalen ze dus elk jaar 4200 euro minder belasting
Omdat ontzettend veel mensen daardoor minder belasting hoeven te betalen, kost die regeling de Nederlandse overheid veel geld. Tot nu toe heeft geen enkele regering er iets aan durven veranderen.

hypotheekrenteaftrek betekent: 'minder belasting betalen omdat je rente betaalt voor de lening voor je koophuis'


Dit filmpje legt nog wat meer uit over de hypotheekrenteaftrek:

Extra
Iets willen veranderen aan de hypotheekrenteaftrek is lange tijd zo'n groot taboe geweest dat politici het woord niet eens durfden te noemen. Ze hadden het dan over 'het h-woord'. Dat is een bekende Amerikaanse manier om woorden te vermijden die heel gevoelig liggen: zo heb je ook het f-woord (fuck) en het n-woord (neger of nigger).