donderdag 27 juni 2013

hiaat

Heeft een docent weleens tegen je gezegd dat iets een hiaat in je kennis is? En zou je dan kunnen vertellen wat dat is? Nee? Dán heb je dus een hiaat in je kennis.

Er bestaan volgens de woordenboeken een paar woorden die hetzelfde betekenen als hiaat: bijvoorbeeld leemte, lacune en vacuüm. Ook geen woorden die je dagelijks gebruikt. Wat ze betekenen, zie je misschien wel aan deze zinnen:

  • Na twee schooljaren in Amerika zaten er nogal wat hiaten in zijn Nederlands.
  • Hoe kun je een lacune in je vakkenpakket opvullen als je dat vak nodig hebt voor een bepaalde studie?
  • Het Nederlands heeft geen woord voor broer(s) en zus(sen) samen; dat is een leemte in de taal.

hiaat betekent: 'gat, kloof'; 'lege ruimte die gevuld zou moeten zijn'

Extra
Geen video deze keer, maar een mooi kort voorbeeld van een hiaat in de taal dat inmiddels gevuld is. Lees het 'ikje' Boodschappen.

donderdag 20 juni 2013

gijzelaar

Een handelaar handelt, een beoordelaar beoordeelt en een verzamelaar verzamelt. Wat doet een gijzelaar dan? Gijzelen?

Nee, dat is het gekke: een gijzelaar wordt zelf gegijzeld. Iemand die een ander gijzelt, wordt meestal gijzelnemer of gijzelhouder genoemd. Gijzelen is iemand gevangenhouden die belangrijk is voor andere mensen, zodat je die mensen bijvoorbeeld kunt dwingen om losgeld te betalen. Gijzelingen zijn soms ook bedoeld om een politiek doel te bereiken.

gijzelaar betekent: 'iemand die gevangen wordt gehouden om een bepaald doel te bereiken'

Veel mensen gebruiken gijzelaar in de betekenis 'persoon die iemand gijzelt'. Eigenlijk klopt dat dus niet, maar sommige woordenboeken noemen het al wel.

Martelaar is net zo'n woord als gijzelaar: het is niet 'iemand die een ander martelt'; de martelaar wordt juist zélf gemarteld. Vaak gaat het om iemand die vanwege zijn overtuigingen gestorven is. Over gijzelaar en martelaar kun je meer lezen bij Onze Taal.

Extra
De spannende Amerikaanse serie Homeland gaat over iemand die acht jaar lang gijzelaar is geweest in Irak. Is hij nog te vertrouwen na zijn bevrijding?

woensdag 12 juni 2013

icoon

Nelson Mandela is oud en ernstig ziek. Als hij overlijdt, verliest de wereld een icoon. Een icoon van de strijd tegen apartheid en racisme. Weet jij wat een icoon precies is?

icoon betekent: 'beroemde, symbolische persoon'

Een icoon is dus niet alleen maar beroemd, maar heeft ook heel veel uitstraling en is een voorbeeld voor anderen.
  • Madonna en Lady Gaga zijn echte popiconen.
  • David Beckham, de icoon van het Engelse voetbal, is net met pensioen gegaan.
  • Adidas zet Justin Bieber in als stijlicoon.
Ken je zelf meer van zulke iconen? Een mode-icoon, bijvoorbeeld?

Extra
Icoon heeft meer betekenissen. Het is ook een geschilderde afbeelding van een heilige, die je vooral in oosters-orthodoxe kerken ziet, bijvoorbeeld in Griekenland of Rusland. Maar je kent vast ook wel het icoontje: het plaatje van een programma op de computer of telefoon. Apple presenteerde eerder deze week de vernieuwde iconen van het besturingssysteem iOS 7.

donderdag 6 juni 2013

peilen

"ANWB peilt windmolens voor de kust", zei Nu.nl vanmorgen. En daar stond dan als eerste zin bij: "De ANWB wil van zijn leden weten wat ze vinden van windmolens voor de kust." Wel handig dat ze die vage zin met peilt meteen uitleggen!

peilen betekent: 'onderzoeken, analyseren, vragen wat mensen vinden'

Vroeger betekende peilen vooral 'de diepte meten': vanuit een schip werd met een gewicht aan een touwtje (een dieplood of peillood) de bodem afgetast. Met het peil wordt dan weer niet de diepte maar juist de hoogte van iets bedoeld:
  • Het peil van de Duitse rivier de Elbe staat meters hoger dan normaal.
  • De werkloosheid in de eurozone heeft een recordpeil bereikt.
Tegenwoordig denk je bij peiling vooral aan een opiniepeiling of aan een peiling voor verkiezingen: je vraagt mensen wat ze van iets vinden of op wie ze zouden willen stemmen. Maurice de Hond doet dat bijvoorbeeld; hij is een peiler of opiniepeiler. (Een pijler bestaat ook: dat is hetzelfde als een pilaar, bijvoorbeeld een brugpijler - een sterke kolom waar een brug op rust.)

Extra
De overstromingen hebben nu de Slowaakse hoofdstad Bratislava bereikt, waar de Donau vanavond een recordpeil bereikt.