dinsdag 31 maart 2015

teisteren


Hét nieuws van dinsdag 31 maart: "Windstoten teisteren Nederland", zoals RTL Nieuws het verwoordt.

teisteren betekent: 'met kracht/geweld veel last bezorgen of schade toebrengen'

  • De stroomstoring teisterde grote delen van Noord-Holland en Flevoland.
  • Extreme kou en sneeuw teisteren de bevolking van Rusland.
  • De periode tussen de val van Rome in de vierde en vijfde eeuw en de opkomst van de nationale staten in de vijftiende eeuw werd geteisterd door oorlogen.
Bij teisteren gaat het in principe om natuurgeweld, rampen of andere ernstige gebeurtenissen in een groot gebied (stormen, aardbevingen, oorlogen, hongersnood). Toch staan in nieuwsberichten ook zinnen als deze: 'Billenknijper teistert Heiloo', 'Blessuregolf teistert ADO Den Haag'. Waarom zouden de schrijvers van die berichten voor teisteren hebben gekozen, en niet voor bijvoorbeeld lastigvallen of te maken hebben met? Welk effect heeft het gebruik van teisteren?

Maak een zin waarin je vertelt waardoor jij ooit bent geteisterd.

Video
De afgelopen maanden werd Nederland geteisterd door een griepgolf: veel mensen waren ziek. In dit nieuwsitem van Omroep Gelderland over de griepgolf worden ook nog nuttige tips gegeven om griep te voorkomen!


dinsdag 24 maart 2015

rouleren

Ajax-trainer Frank de Boer besloot voor de wedstrijd tegen ADO Den Haag afgelopen zondag te rouleren met zijn jonge spelersgroep.

rouleren betekent: 'afwisselen, een taak om de beurt doen', 'een voorwerp rond laten gaan binnen een groep mensen' óf 'in gebruik zijn'

  • Ajax-trainer Frank de Boer besloot voor de wedstrijd tegen ADO Den Haag afgelopen zondag te rouleren met zijn jonge spelersgroep: enkele vaste spelers van de afgelopen weken bleven aan de kant, en andere kwamen in het veld.
  • Het lokaal schoonmaken vond niemand leuk, maar we rouleerden, zodat iedereen maar één keer per maand aan de beurt was.
  • Als we de verjaardagskaart voor Arne meteen laten rouleren, kunnen alle collega's er vandaag nog hun naam op zetten.
In de zinnen hierboven houdt rouleren steeds in dat er wordt gewisseld: mensen lossen elkaar af, of een voorwerp gaat van de ene naar de andere persoon. Soms heeft rouleren de algemenere betekenis 'in gebruik zijn, overal aanwezig zijn'. Dat het voorwerp (vaak geld) van de ene persoon naar de andere persoon gaat, speelt dan geen belangrijke rol.

  • Volgens de politie rouleren er veel valse bankbiljetten in Nederland.

'Het voorzitterschap is een roulerende taak in ons clubbestuur.' Wat wordt hiermee bedoeld, en wat voor werkwoordsvorm is roulerend?

Het zelfstandig naamwoord roulatie wordt in veel uitdrukkingen gebruikt. Iets in roulatie brengen betekent bijvoorbeeld 'zorgen dat iets gebruikt of verkocht gaat worden', en als iets uit de roulatie is, wordt het niet meer gebruikt of verkocht.
Wat betekent het als íémand uit de roulatie is? Bekijk eventueel dit nieuwsbericht over Arjen Robben.

Video
Op allerlei gebieden wordt gebruikgemaakt van 'roulatiesystemen': systemen waarbij wordt gerouleerd. Bijvoorbeeld bij het spelen van spelletjes, maar ook bij serieuzere zaken zoals het werk in bedrijven of op scholen. In dit filmpje zie je hoe er bij de taken in een kleuterklas wordt gerouleerd.

dinsdag 17 maart 2015

belagen

In de Volkskrant staat: "Chauffeurs van de nieuwe taxidienst UberPOP zijn in Amsterdam belaagd door groepen mannen in auto's."

belagen betekent: 'iemand op een vervelende manier lastigvallen, hinderen' of 'iemand (onverwachts) aanvallen'

Je kunt iemand letterlijk belagen, door veel te dicht bij hem of haar te gaan staan of zelfs met geweld, maar belagen kan ook figuurlijk zijn: iemand lastigvallen met vervelende vragen bijvoorbeeld.

  • Op de parkeerplaats van het station belaagden twee jongens een conducteur: ze sloegen zelfs zijn bril van zijn hoofd.
  • De terror-oehoe belaagde 's avonds nietsvermoedende voorbijgangers door vlak over hun hoofd te vliegen.
  • Zodra hij uit het Tweede Kamergebouw kwam, werd de politicus belaagd door journalisten.
  • De knappe boer Tom werd belaagd door een grote groep hysterische vrouwen.
Het voltooid deelwoord van belagen (belaagd) klinkt hetzelfde als de derde persoon enkelvoud van de tegenwoordige tijd (belaagt), maar de eerste vorm is met een d en de tweede met een t. Vul in de volgende zinnen de juiste vorm in.
a. Op Facebook staan foto's waarop je ziet dat de fan de artiest [belaagd/belaagt] met een fototoestel.
b. Toen ze langs het wespennest liep, werd Sylvie direct [belaagd/belaagt] door wel twintig wespen.

Iemand die iemand anders belaagt noem je een belager. Maak een zin met dat woord, of met het meervoud belagers.

Extra. In het werkwoord belagen zit het zelfstandig naamwoord laag, dat vroeger 'hinderlaag, valstrik' betekende. Bij een hinderlaag val je iemand op een slimme manier onverwachts aan: je laat hem of haar 'in de val lopen'. Soldaten proberen dat bijvoorbeeld in een oorlog bij hun vijand. Ken jij een voorbeeld van zo’n hinderlaag?

Video
Als belagen samengaat met geweld is dat een ernstige zaak. Zo wordt in dit nieuwsitem van Omroep Gelderland verteld dat bezoekers van het nieuwjaarsvuur in Wezep de politie en brandweer met vuurwerk belaagden. Dat deden ze toen de hulpdiensten wilden ingrijpen omdat het vuur te gevaarlijk werd.


dinsdag 10 maart 2015

acuut

Goed nieuws op NRC.nl: 'Gemeente Rotterdam redde scholen uit acute financiële crisis'.

acuut betekent dat iets 'dringend is, onmiddellijk een oplossing nodig heeft' of dat iets 'plotseling begint en snel erger wordt (meestal een ziekte)'
  • Verschillende scholen in Rotterdam hadden acute geldproblemen, waardoor salarissen van docenten niet konden worden betaald. De gemeente heeft dit opgelost door direct subsidies te geven.
  • Het vertrek van staatssecretaris Teeven en minister Opstelten brengt het kabinet-Rutte II niet in acuut gevaar, maar er is wel een lastige situatie ontstaan.
  • De term 'acuut nierfalen' wordt gebruikt om aan te geven dat de nieren ineens slecht gaan werken en niet meer (voldoende) in staat zijn om de afvalstoffen uit het lichaam te verwijderen.
  • Mijn moeder had een acute blindedarmontsteking en moest meteen geopereerd worden.
Acuut is een bijvoeglijk naamwoord. Geef de vergrotende en overtreffende trap van het woord.
Zet acuut, de vergrotende trap en de overtreffende trap op een vel papier naast elkaar. Zet onder elk woord een van de volgende problemen/gevaren: 'docenten staken', 'opwarming van de aarde', 'je klasgenoot verslikt zich en wordt langzaam blauw'. Leg uit waarom het ene probleem volgens jou acuter is dan het andere.

Video
Het woord acuut wordt veel gebruikt in de zorg. 'Acute zorg' is zorg die niet lang kan wachten, bijvoorbeeld na een ernstig ongeluk (dan gaan je naar de afdeling 'spoedeisende hulp'). Verder bestaan er 'acute kwalen' tegenover 'chronische kwalen'. Een chronische kwaal duurt erg lang: je hebt er maanden of jaren last van. Een acute kwaal ontstaat plotseling en kan erg vervelend zijn, maar is wel snel weer over: zie dit filmpje over acute bronchitis.

dinsdag 3 maart 2015

sommeren

Het land Venezuela kan het niet goed vinden met de Verenigde Staten. Dat blijkt onder andere uit dit bericht dat deze week op de nieuwssite van NRC staat: "Venezuela sommeert VS diplomaten terug te halen".

sommeren betekent: 'bevelen, tegen iemand zeggen dat hij/zij iets moet doen'

  • De president van Venezuela wil dat er zo min mogelijk Amerikanen in zijn land zijn, en heeft de VS daarom gesommeerd om een groot deel van de Amerikaanse diplomaten terug naar huis te sturen.
  • De agenten sommeren de ruziezoekende jongeren het plein te verlaten.
  • De dokter sommeerde haar patiënt het rustiger aan te gaan doen.

Sommeren komt van sommer, een werkwoord uit een andere Europese taal. Welke taal is dat, denk je?
Welk woord is géén synoniem van sommeren: bevelen, aanvallen of aanmanen? Gebruik eventueel een woordenboek.
Extra. In de boeken en films van Harry Potter komen 'sommeerspreuken' voor. Een voorbeeld van zo'n spreuk: 'Accio boek!' - waarna het boek naar je toe komt zweven. Leg uit wat sommeren te maken heeft met sommeerspreuken.

Video
Het woord sommeren wordt veel gebruikt in berichten over acties van de politie. De politie kan mensen namelijk sommeren om iets te doen; bijvoorbeeld om de auto aan de kant van de weg te zetten voor een controle, zoals in dit filmpje van RTV Drenthe.