vrijdag 26 juli 2013

moraal

Een christelijke moraal, een dubbele moraal, een vrije moraal, een slechte moraal, de moraal van het verhaal … Je hebt dit soort combinaties met moraal erin vast weleens gehoord, maar weet je ook wat er precies mee wordt bedoeld?

moraal betekent: 'de opvatting (binnen een groep) over wat goed en slecht is en over hoe je hoort te leven' óf 'een wijze les'

Groepen mensen, bijvoorbeeld in een land, op een school of bij een godsdienst, hebben vaak bepaalde ideeën over wat goed en slecht is, en over hoe je je vervolgens moet gedragen. De gedachtes, gewoontes en gebruiken van zo'n groep heten bij elkaar hun moraal.

  • In het studentenhuis van mijn zus heerst een typische studentenmoraal.
  • Ouders vinden dat leraren streng moeten zijn, maar als hun eigen kind straf krijgt gaat dat ineens veel te ver. Dit getuigt van een dubbele moraal. (= het is tegenstrijdig)
  • Als niemand zich ergens voor wil inzetten en er alleen maar ruzie wordt gemaakt, dan heeft die vereniging duidelijk geen goede moraal.

Een andere betekenis van moraal is 'wijze les'. Veel sprookjes en kinderverhalen hebben zo'n boodschap. In een bekend verhaal over een haas en een schildpad die een hardloopwedstrijd doen, denkt de haas nog wel even een dutje te kunnen doen omdat hij toch veel sneller is. Maar hij verslaapt zich, waardoor de schildpad wint. Moraal van het verhaal: je kunt wel denken dat je goed bent, maar je moet het wel dóén.

Extra
Ook in veel kinderprogramma's op televisie zit een kleine levensles verpakt. Bijvoorbeeld in de bekende Studio 100-series Piet Piraat, Mega Mindy en Kabouter Plop. Sommige mensen vinden die verhalen wat te ouderwets, betuttelend en nietszeggend. Dat zie je bijvoorbeeld in deze parodie van het satirische tv-programma Koefnoen.

donderdag 18 juli 2013

loyaal

Een wielerploeg in de Tour de France bestaat meestal uit een kopman (de beste van de ploeg, die kans maakt op de gele trui) en knechten. De knechten helpen hun kopman om de wedstrijd te winnen. Als de kopman achterblijft omdat hij moe is of pech heeft, is het hun taak om hem te helpen. Ook al kunnen ze zelf op dat moment harder en zouden ze misschien zelfs kunnen winnen, ze laten hem niet in de steek. De knechten zijn loyaal aan hun kopman.

loyaal betekent: 'trouw', 'eerlijk'

Iemand die loyaal is, is te vertrouwen. Soms heeft loyaliteit alleen met gevoel te maken; zo kun je iemand die zijn familie steunt of zijn vrienden helpt loyaal noemen. Maar vaak ook heeft het met een afspraak of verplichting te maken, bijvoorbeeld op het werk of in een sportploeg.
  • Een kind is altijd loyaal aan zijn ouders.
  • Als werknemer moet je loyaal zijn aan je baas.
  • Zonder loyale soldaten kan binnen het leger niet goed gewerkt worden.
Extra
Tijdens de inhuldiging van koning Willem-Alexander legden leden van de Eerste en Tweede Kamer een eed of belofte af om te laten weten dat ze loyaal aan hem zijn. De koning legde zelf ook een eed af. Daarin zwoer hij trouw aan de grondwet en beloofde hij de rechten van iedereen binnen ons koninkrijk te beschermen.

donderdag 11 juli 2013

vrijpostig


Een politicus die een ongepast gebaar maakt, een eigenwijze puber die de les verstoort, een cabaretier die net iets te harde grappen maakt – dat kun je allemaal vrijpostig noemen.

vrijpostig betekent: 'brutaal', 'je niet netjes gedragend'

Als je vrijpostig bent, voel je je zó vrij dat je doet of zegt wat je wilt. Dat het eigenlijk niet mag of in elk geval niet netjes is, maakt je niet uit. Je bedoelt het misschien niet slecht, maar het komt brutaal of ongepast over.

Je kunt een persoon vrijpostig noemen, maar bijvoorbeeld ook alleen zijn opmerking of zijn gedrag.
 
  • Meneer De Bruin was niet blij met Peters vrijpostige opmerkingen en stuurde hem de klas uit.
  • Zij komt goed voor zichzelf op, maar daardoor komt ze op anderen wel wat vrijpostig over.

In Nederland kom je vrijpostig misschien niet zo vaak tegen, maar in Suriname is het een heel gebruikelijk woord.

Extra
Een cabaretier die bekendstaat om zijn vrijpostige opmerkingen en acties is Theo Maassen. Hij maakt vaak harde grappen, en heeft meerdere keren voor de grap een kampioensschaal of -beker van een voetbalclub gestolen. Beroemd is een uitzending van Studio Sport uit 2001, waarin hij de gestolen UEFA Cup-trofee van PSV terugbracht.

dinsdag 9 juli 2013

gissen

Foto: J. van der Linde
Vorige week werd in de Noordoostpolder een dood dier aangetroffen dat erg op een wolf leek. Maar omdat er al 150 jaar geen wolven in Nederland waren gezien, was het lang niet zeker of het wel echt een wolf was. Er moest eerst goed onderzoek worden gedaan; tot die tijd was het gissen.

gissen betekent: 'een antwoord geven terwijl je het eigenlijk niet weet'

Ergens naar gissen is ongeveer hetzelfde als gokken, een gok doen, ergens naar raden en ergens een slag naar slaan.
 
  • De brand is zeker aangestoken, maar naar de motieven van de daders kan de politie slechts gissen.
  • Hoe de bacteriën in het water zijn terechtgekomen is niet bekend. "Het zou met het hoge water te maken kunnen hebben, maar dat is gissen", aldus de woordvoerder.
  • Het is een oude man want hij werkt niet meer en is opa, maar naar zijn exacte leeftijd moet ik toch gissen.

Extra
In de Vakantieman, een populair tv-programma van vroeger, werd aan vakantievierders gevraagd om op een blanco landkaart van Europa plaatsen aan te wijzen. Dat leidde soms tot grappige momenten omdat ze er helemaal naast zaten. De mensen waren vaak aan het raden of gissen.