dinsdag 29 maart 2016

debuut


Vorig seizoen maakte Max Verstappen veel indruk tijdens zijn debuut in de F1 en de start van het nieuwe seizoen zag er tijdens de kwalificatie ook goed uit. (Formule1Nieuws.nl)

debuut betekent: 'eerste optreden, wedstrijd of publicatie in het openbaar of in een functie'

  • De talentvolle schaatsster maakte op 18-jarige leeftijd haar debuut op de Olympische Spelen.
  • Het debuut van schrijver Jacques Vriens was het boek ‘Die rotschool met die fijne klas’.
  • Kevin Diks kijkt tevreden terug op zijn debuten bij Jong Oranje en Vitesse.
Hoe noemt je iemand die zijn of haar debuut maakt?
a. een debuter
b. een debuteerder
c. een debutant

Vul de juiste werkwoordsvormen in in de volgende zinnen.
Vorige week debut… Johnny in het eerste team. Zijn broer is twee jaar geleden al gedebut…

Extra
Debuut komt vaak voor in samenstellingen: je kunt een debuutroman schrijven, een tv-debuut hebben of het kan je debuutjaar zijn. 1964 was het debuutjaar van de vorige week overleden voetballer Johan Cruijff, die toen in het eerste elftal van Ajax ging spelen.

dinsdag 22 maart 2016

in acht nemen


Bij aanslagen in Brussel op luchthaven Zaventem en bij metrostation Maalbeek zijn dinsdagochtend doden en gewonden gevallen. Onder meer in de milieucommissie is een minuut stilte in acht genomen voor de slachtoffers. (Nieuwsblad.be)

in acht nemen betekent: 'aandacht hebben voor, ergens op letten, iets respecteren'


  • De werkgever en werknemer moeten deze wettelijke voorschriften in acht nemen.
  • Het in acht nemen van regels voor hygiëne is belangrijk, zoals het wassen van de handen.
  • Als ouders kunt u ook helpen zonder lid van de verkeersbrigade te zijn, door onze aandachtspunten in acht te nemen.

Het woord acht is niet alleen een getal (7 + 1), maar het heeft ook de betekenis 'op­let­tend­heid, aandacht'. In die betekenis komt het voor in allerlei combinaties met een werkwoord, zoals in acht nemen. Andere vergelijkbare combinaties zijn acht slaan en acht geven op iets.  
Daarnaast bestaat de combinatie jezelf / je gezondheid in acht nemen. Lees de volgende zinnen, en geef de betekenis.

1. Na zo'n heftige gebeurtenis moet je jezelf in acht nemen.
2. Als hij ondanks zijn ziekte oud wil worden, moet hij zijn gezondheid in acht nemen.

Van in acht nemen kun je het zelfstandig naamwoord inachtneming afleiden. Lees het advies op de website van Onze Taal. Er wordt uitgelegd dat een zelfstandig naamwoord bij een werkwoordelijke combinatie als in acht nemen alleen aan elkaar wordt geschreven als het een échte afleiding is. Wanneer is er dan geen sprake van een echte afleiding, en blijven de spaties staan?

Extra
Hoewel schoonheidsspecialisten alle veiligheidsmaatregelen in acht nemen, zoals Carolien in dit filmpje, mogen ze binnenkort geen tattoos meer 'weglaseren': alleen echte artsen mogen dit dan nog doen. Wat vind jij daarvan?


dinsdag 15 maart 2016

aftrap

Vijfhonderd dansende kinderen waren maandagochtend in het Barneveldse Schaffelaartheater voor de aftrap van 'Samen staan we sterk tegen pesten'. (Barneveldse Krant)

aftrap betekent: 'opening, start, begin'

  • Vijf seconden na de aftrap scoorde Ajax al het eerste doelpunt.
  • Gisteren werd de aftrap gegeven voor de landelijke Week van het geld.
  • De burgemeester verzorgde de aftrap van de zangwedstrijd.
Aftrap heeft een ruime betekenis, want het kan om de start van van alles gaan: een sportwedstrijd, muziekevenement, campagne op school, enz. Vroeger had het een specifiekere betekenis. Kijk naar de voorbeeldzinnen hierboven. Waar is het woord denk je ontstaan?
a. In het voetbal.
b. In de bankenwereld.
c. In de muziek.
Dat af- in aftrap de betekenis 'beginnen' heeft, komt doordat het een vertaling van het Engelse kick-off is: af lijkt op off, dat die betekenis heeft (en kick betekent 'trap(pen)'). In 'echt' Nederlandse woorden zorgt af- er vaak voor dat je juist aan het einde van iets denkt: afmaken, afraffelen. Weet jij nog een voorbeeld?

Extra
Aftrap komt ook voor in het werkwoord aftrappen. Bijvoorbeeld: 'De boekenweek is afgetrapt!'

dinsdag 8 maart 2016

ludiek

'Op het festival volgt bij het laatste nummer van elk orkest nog een ludiek onderdeel: met een pistooltje schieten op muzieknoten.' (BN DeStem)

ludiek betekent: 'speels, met het karakter van een spel, vrolijk'

  • De NS bedacht voor Valentijnsdag een ludieke actie: vrijgezellen konden elkaar ontmoeten op het Perron van de liefde.
  • Justin Gatlin heeft op ludieke wijze het wereldrecord van Usain Bolt op de 100 meter verbeterd: hij werd vooruit geblazen door een aantal grote windmachines.
  • De avond werd ludiek geopend met twee clowns in apenpakken.
Ludiek is heel toevallig in onze taal gekomen. In 1938 gebruikte Johan Huizinga het woord tijdens het schrijven van een boek. Hij wilde een wat deftiger en wetenschappelijker woord gebruiken dan speels, en koos er toen voor om een Nederlandse afleiding van het Latijnse woord ludus te maken, dat 'spel' betekent. Dit was ook al in het Frans gebeurd: in die taal bestaat ludique. Ludiek werd daarna steeds bekender, en is inmiddels een algemeen woord.
- Als je weet dat inter 'tussen' betekent, wat denk je dan dat interludium betekent? Bijvoorbeeld in de zin: 'Als het decor wordt veranderd, speelt het orkest een interludium.'
- Heb jij weleens zelf een woord bedacht? Hoe zou je jouw woord bij een groot publiek bekend kunnen maken?

Extra
Vandaag houden studenten een ludieke protestactie: het 'NK treinreizen in de spits'.

dinsdag 1 maart 2016

duurzaam


Nederlandse windmolens hebben in 2015 7 miljard kilowattuur duurzame stroom geproduceerd. (DuurzaamBedrijfsleven.nl)

duurzaam betekent: 'milieuvriendelijk, het milieu en de natuur zo min mogelijk belastend'
  • Bedrijven die duurzaam produceren, worden beloond door de overheid.
  • Als je bij alles wat je doet rekening houdt met het milieu, draag je bij aan een duurzamere wereld.
  • Er worden steeds meer duurzame huizen en kantoren gebouwd.
Lees in dit advies op de website van Onze Taal hoe de betekenis van duurzaam zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld.
In het advies staat dat de letterlijke betekenis van het woord 'geschikt om lang mee te gaan' is. Welke betekenis heeft duur in duurzaam?
a. het tegenovergestelde van goedkoop
b. de stam van het werkwoord duren: 'blijven bestaan, voortduren'
Je kunt op allerlei manieren bezig zijn met duurzaamheid, bijvoorbeeld door gebruik te maken van energie die niet vervuilt en die niet opraakt, zoals wind- of zonne-energie. Of door afval te scheiden. Hoe houden jullie thuis en/of op school rekening met het milieu?

Extra

Bij het koken kun je duurzame producten gebruiken, zoals duurzame vis: vis die op een milieuvriendelijke manier is gevangen, en waarbij is gedacht aan het in stand houden van de vissoort. Deze kok koos hiervoor bij het maken van zijn Thaise viskoekjes.