donderdag 29 augustus 2013

regime


Amerika, Frankrijk en een paar andere landen gaan Syrië misschien aanvallen. Daarmee willen ze het Syrische regime straffen. Ze denken namelijk dat dat regime verantwoordelijk is voor de aanval met gifgas vorige week.

Met het regime wordt de regering bedoeld. Maar waarom kun je de Nederlandse regering geen regime noemen? Dat komt doordat dit woord bijna altijd een negatieve bijklank heeft: het wordt gebruikt voor regeringen die niet door het volk (= democratisch) zijn gekozen.

regime (spreek uit: [ruh-zjiem] of [ree-zjiem]) betekent: 'niet-democratische regering'

Eigenlijk betekent regime 'manier waarop de regering is ingericht', maar in de praktijk heeft het geen neutrale betekenis. Je komt het vaak tegen in omschrijvingen als deze:

  • een fascistisch regime, zoals vroeger in Japan, Duitsland, Italië en Chili
  • een militair regime, zoals nu in Egypte en vroeger in Argentinië en Griekenland (een militair regime wordt ook wel junta genoemd, een Spaans woord): het leger is de baas
  • een totalitair regime, zoals nu in Noord-Korea: de staat bepaalt alles in het dagelijks leven van mensen

Extra
Nederland is al heel lang een democratie, waarin iedereen dezelfde rechten heeft. Jiskefet maakte ooit een grappig filmpje over het Gelders Volksleger, waarin Gelderland onafhankelijk werd verklaard van het "christelijk fascistisch regime" in Nederland.

donderdag 22 augustus 2013

verjaren

Het woord verjaren kán 'jarig zijn' betekenen, maar meestal betekent het iets anders. Weet jij wat?

Als iets verjaart, bijvoorbeeld een bepaald document of een regel, dan wil dat zeggen dat het oude informatie bevat, die vaak niet meer geldig is.

In teksten over rechten en rechtszaken gaat het meestal om regelingen of straffen. Zo kan een schuld verjaren, wat betekent dat je hem niet meer hoeft te betalen. En als een misdrijf is verjaard, krijgt de dader geen straf meer.

verjaren betekent: 'verouderd raken' of 'verlopen, niet meer geldig zijn'
  • De informatie in mijn schoolboek over de planeten van ons zonnestelsel is inmiddels verjaard. ('verouderd')
  • De mogelijk strafbare feiten van de politicus zijn intussen wel verjaard. ('niet meer strafbaar')
  • Die onopgeloste moordzaak van twintig jaar geleden is inmiddels verjaard. ('niet meer strafbaar')
Extra
Verjaren kan ook 'jarig zijn' betekenen in zinnen als 'Meike verjaart aanstaande zondag en viert dit met een groot feest.' In deze betekenis wordt het woord vooral veel in België gebruikt. Het komt bijvoorbeeld voor in een bekend liedje van de Vlaamse volkszanger Will Tura.

donderdag 15 augustus 2013

fervent

'Van Gogh was een fervent kunstenaar.' Heeft dat woord fervent iets met verf te maken, en hoe spreek je het uit?

Hoewel schilder Vincent van Gogh natuurlijk met verf werkte, heeft het woord fervent daar niets mee te maken. Een 'vervend(e) kunstenaar' is 'een kunstenaar die verft', maar een 'fervent kunstenaar' betekent 'een fanatieke, ijverige kunstenaar': een kunstenaar met passie voor zijn werk.

fervent betekent: 'fanatiek, enthousiast, zeer ijverig'

Fervent wordt uitgesproken met de klemtoon op de tweede lettergreep, en de tweede e klinkt als in pet: 'fer-vènt'. Het woord kan in allerlei contexten gebruikt worden.

  • Thomas is een fervent sporter: hij voetbalt, tennist én fietst elke week.
  • Zij is een fervent liefhebber van Nederlandstalige muziek; ze houdt vooral van Frans Bauer en Wolter Kroes.
  • Als fervent tegenstander van het nieuwe beleid ging Petra samen met honderd anderen de straat op om te protesteren.

Extra
Een heel fanatieke manier van schilderen is 'actionpainting'. Bij die schilderstijl strijkt, gooit, spat en spuit een kunstenaar de verf direct en vol overtuiging op het doek.

donderdag 8 augustus 2013

averechts


Een conclusie uit een onderzoek: 'Streng alcoholverbod voor jongeren werkt averechts.' Is dit goed of niet? Wat houdt dat woord averechts precies in?

averechts betekent: 'precies omgekeerd, tegenovergesteld'

Als iets 'averechts werkt' of een 'averechts effect heeft', gebeurt precies het tegenovergestelde van wat de bedoeling was. En dat is meestal niet goed. Als een alcoholverbod bij jongeren averechts werkt, betekent dat dat ze stiekem toch alcohol gaan drinken – en waarschijnlijk zelfs meer dan wanneer het ze niet zo streng was verboden. Averechts betekent dus eigenlijk ook 'verkeerd, slecht'.

  • De beslissing van de scheidsrechter om de twee vechtende voetballers het veld uit te sturen had een averechts effect: alle andere spelers gingen zich ermee bemoeien en de wedstrijd moest worden gestaakt.
  • Anna's leuke plan om de hapjes voor de picknick met z'n allen bij haar thuis te maken werkte averechts: er kwam niemand opdagen en ze moest alles zelf maken.

Extra
Vroeger werd averechts letterlijker gebruikt; er werd dan bijvoorbeeld mee aangegeven dat een voorwerp achterstevoren of ondersteboven stond, of binnenstebuiten zat. Deze betekenis zie je nog terug bij de handwerkvorm breien. 'Averechts breien' is een bekende breitechniek waarbij met een omgekeerde breisteek wordt gewerkt. Kijk maar naar dit filmpje.

donderdag 1 augustus 2013

leek

Je kent het woord leek vast wel als verledentijdsvorm van het werkwoord lijken: ‘Hij leek vroeger veel op zijn vader’, ‘Met die kleren en make-up leek ze wel een fotomodel!’ Maar in deze Woordspot gaat het over het zelfstandig naamwoord leek, in zinnen als ‘Op het gebied van auto’s ben ik echt een leek.’ Wat betekent dit?

leek betekent: 'iemand die niet veel weet van een onderwerp/vak'

Als je een leek bent, weet je ergens niet veel vanaf. Het gaat dan meestal om een bepaald onderwerp of een bepaald vak(gebied). Als je een leek op het gebied van auto’s bent, heb je geen idee hoe die technisch in elkaar zitten, en welke soorten en merken er allemaal bestaan.

Een leek is het tegenovergestelde van een deskundige of een expert.
  • Hij is een volslagen leek als het om techniek gaat.
  • Ik weet niet of het leuk is voor mij om mee te gaan naar die wedstrijd want ik ben echt een leek op het gebied van voetbal.
  • Vergeleken met die computernerd ben ik echt een computerleek.

Een oudere betekenis van leek die ook nog bestaat, is ‘iemand die geen geestelijke is binnen de (rooms-katholieke) kerk’.
 
Extra
Een aantal jaar geleden werd in Amsterdam begonnen met het project ‘De Preek van de Leek’. Het idee daarachter is dat mensen die geen functie hebben binnen de kerk maar wel goed kunnen spreken voor een groep mensen, hun eigen verhaal vertellen op de manier zoals dat bij een preek in de kerk gebeurt. In een leuk promofilmpje van het project wordt ook nog ingegaan op het woord preek.