dinsdag 11 oktober 2016

Nieuwe Onze Taal-rubriek voor scholieren bij Malmberg



De aflevering over opbeurend was de laatste Woordspot. De afleveringen die we de afgelopen jaren gemaakt hebben, blijven op deze site te vinden.

Vanaf oktober 2016 maakt Onze Taal in plaats van Woordspot voor Talent Actualiteit van uitgeverij Malmberg een maandelijkse Ruggespraakaflevering voor scholieren: grappige taalkronkels uit de media, met vragen (ook over woordbetekenis) erbij. Leuk voor in de klas. Bekijk hier de eerste aflevering.

Ook leuk voor in de klas: TLPST, een maandelijkse digitale lesbrief over taal van Onze Taal en Noordhoff Uitgevers. In TLPST staan vier items over actuele taalonderwerpen, met vragen en opdrachten.

En leuk voor volwassenen: de nieuwsbrieven Woordpost (woordbetekenis en etymologie) en Taalpost (het laatste nieuws over taal).

donderdag 15 september 2016

Gebruikersonderzoek Woordspot


Onze Taal is benieuwd hoe Woordspot wordt gewaardeerd en gebruikt. We willen alle Woordspot-lezers daarom vragen deze enquête (5 vragen) in te vullen; graag vóór 1 oktober. We kijken uit naar jullie reacties!

dinsdag 5 juli 2016

opbeurend



'Een handstand is een natuurlijke humeurverbeteraar. Het bloed dat naar je hoofd stroomt tijdens een handstand heeft een kalmerend en opbeurend effect.' (Elle.nl)

opbeurend betekent: 'vrolijk makend (na een verdrietige/vervelende situatie)', 'zorgend voor een beter humeur'

  • Na de opbeurende woorden van de coach, speelde het team in de tweede helft veel beter.
  • Het is weinig opbeurend als je in je tentje zit terwijl het urenlang regent.
  • Chocoladetaart heeft voor veel mensen een opbeurend effect.
Je kunt ook iemand opbeuren ('opvrolijken'). Als iemand anders dit bij jou doet, dan word je opgebeur... Welke letter hoort er op de drie puntjes te staan?
De letterlijke betekenis van opbeuren is 'optillen, omhoogbrengen'. Je zou dus kunnen zeggen dat je iemand van een negatieve sfeer naar een 'hogere sfeer' brengt als je hem of haar opbeurt. Hoe kan iemand jou opbeuren als je verdrietig bent?
Beuren zit ook in een ander gebruikelijk werkwoord. Qua betekenis is het verband met opbeuren niet meer duidelijk, maar in de vorm dus wel. Welk werkwoord is dat?

Extra
De zomer is begonnen, maar dat is aan het natte weer in Nederland nog niet goed te zien. Toch noemt de interviewer in dit filmpje het weer opbeurend. Is hij serieus?

Mooi weer of niet, het is zomer! Tijdens de zomervakantie verschijnt er geen Woordspot. In het nieuwe schooljaar zijn we weer terug. Fijne vakantie!

dinsdag 28 juni 2016

prototype

'Boston Dynamics presenteert een nieuwe robot. Het gaat om een volledig elektrische robotgiraf met het formaat van een Duitse herder die huishoudelijk werk kan verrichten met z'n hoofd en nek. Voordat je al je arme honden en katten naar een asiel brengt, moet je weten dat de SpotMini nog in een prototype-fase is.' (ZDNet)

prototype betekent: 'eerste product, bedoeld om te testen voordat er meer van gemaakt worden'

  • Aan het prototype van deze auto is in de maanden erna nog veel verbeterd.
  •  Het prototype van de elektrische vouwfiets is gestolen.
  • Toen het prototype van de nieuwe helikopter klaar was, werd het snel getest en vervolgens op de markt gebracht.
Met een prototype wordt ook weleens een mens bedoeld. Wat betekent prototype in de zinnen hieronder?
- Mijn oom is het prototype van een verstrooide professor: hij is heel slim, maar hij vergeet altijd afspraken.
- David is het prototype van de nerd die altijd achter de computer zit.

Wat denk je dat prototypisch betekent? Bijvoorbeeld in: 'Hij speelde in dat toneelstuk de prototypische slechterik'?

Extra
Misschien is het voor jou ook een ergernis: dat je je fiets niet goed in een fietsenrek krijgt omdat aan de fietsen ernaast allerlei grote dingen zitten, zoals bakken, kratten, stoeltjes, windschermen en rekjes. In dit filmpje laat een man het prototype van zo'n fiets zien.

dinsdag 21 juni 2016

ontpoppen


'Het zijn zware tijden voor Keagan, de stoere berberaap die een paar weken geleden naar Apenheul kwam. De bedoeling is dat hij de nieuwe baas van de groep wordt en voor nageslacht zorgt. De vrouwen gedragen zich echter niet als bekoorlijke schonen, maar ontpoppen zich als ware bitches.' (de Stentor)

zich ontpoppen betekent: 'onverwachts laten zien dat iemand (of iets) een bepaalde kwaliteit heeft'

  • De Ierse fans ontpoppen zich tijdens dit EK tot de leukste supportersgroep.
  • Gedurende de feestavond ontpopte mijn vader zich als een echte komiek.
  • WhatsApp ontpopt zich als het belangrijkste communicatiemiddel onder jongeren.
Bij het werkwoord ontpoppen staat steeds het woord zich. Wat is de woordsoort van dit woord?
a. wederkerig voornaamwoord
b. wederkerend voornaamwoord
c. onbepaald voornaamwoord

De oorspronkelijke betekenis van ontpoppen is 'als vlinder uit de pop kruipen'. Daarvoor heeft een rups zich eerst 'verpopt'. Wat is precies een pop? Bekijk eventueel dit filmpje.

Extra
De megatrap in Rotterdam ontpopte zich in korte tijd tot een enorme publiekstrekker. Mensen stonden in de rij om de trap te beklimmen. Waarom lijkt het gekker om in de rij te staan voor een trap dan voor bijvoorbeeld een attractie in een pretpark of een popconcert?



dinsdag 14 juni 2016

stimulans


Taal aan Zee, een organisatie die taallessen geeft aan immigranten en vluchtelingen, kreeg vrijdag bezoek van koningin Máxima. De directeur is daar erg blij mee: "We zien al dat ze hun best doen om te integreren, de taal te leren en hun toekomst in Nederland op te bouwen. En zo'n bezoek kan daar alleen maar een stimulans voor zijn." (Den Haag FM)

stimulans betekent: 'iets wat je zin of energie geeft om iets te doen óf om vol te houden', 'aanmoediging'


  • Die voldoende voor Frans was een stimulans voor hem om nóg beter zijn best te doen.
  • Dat je kaartjes voor Disneyland Parijs kon winnen, was voor haar een goede stimulans om mee te doen aan de wedstrijd.
  • Mijn broertje heeft altijd een stimulans nodig om aan zijn huiswerk te beginnen.
Bij het zelfstandig naamwoord stimulans hoort het werkwoord stimuleren. Vul in de volgende tekst de juiste vormen van dit werkwoord in.
Mijn ouders hebben me vroeger altijd … om goed te studeren. Maar ze … me ook om leuke dingen te doen, zoals sporten en naar de bioscoop gaan. Ze waren hierbij trouwens niet te streng hoor: als je iemand wilt …, moet je niet te dwingend overkomen.

'Stimulerende middelen' zijn in topsport verboden. Wat zijn dat?

Extra
In dit filmpje wordt verteld over het bezoek van koningin Máxima aan de vluchtelingen en migranten die taallessen krijgen. Waarom kan het bezoek van de koningin een extra stimulans zijn om goed Nederlands te leren?

dinsdag 7 juni 2016

interactie


De beroemde spelshow Rad van Fortuin komt binnenkort weer op tv. Anders dan in de jaren 90 van de vorige eeuw zal er nu interactie zijn met het publiek.  (Televizier)

interactie betekent: 'contact tussen mensen, op elkaar reageren'

  • Er is op onze school veel interactie in de klas: leerlingen wisselen ideeën en informatie uit, en leggen dingen aan elkaar uit.
  • Het is belangrijk dat er in een orkest interactie is tussen de muzikanten.
  • Als je zorgt voor interactie met de zaal, wordt je presentatie minder saai.

Het woorddeel inter komt oorspronkelijk uit het Latijn en betekent 'tussen'. Interactie is 'actie tussen mensen'. En internationaal bijvoorbeeld betekent 'tussen verschillende naties (= landen en volken)' - denk aan een internationaal voetbaltoernooi. Wat is een intercitytrein?

De woorden interactie, internationaal en intercity heeft het Nederlands niet rechtstreeks uit het Latijn geleend maar uit een andere taal. Welke taal?



Extra
Tegenwoordig vindt veel interactie plaats via computers, tablets en telefoons. Maar hoe zou het zijn om daarnaast helemaal geen 'fysieke interactie' meer te hebben: dus mensen helemaal niet meer in het echt zien en spreken? Tim Teunissen uit Den Bosch onderzocht het voor een schoolproject. Denk jij dat je het zou volhouden om vijf dagen lang geen mensen in het echt te zien?

dinsdag 31 mei 2016

overdonderd



De megatrap bij Rotterdam Centraal trekt veel publiek. De organisatie achter de trap, Rotterdam Viert de Stad, is overdonderd door het grote succes. (Metronieuws.nl)

overdonderd zijn betekent: 'zeer verrast of geschrokken zijn', 'niet goed weten hoe je moet reageren omdat iets je onverwachts overkomt'

  • De familie was totaal overdonderd toen opa vertelde dat hij ernstig ziek was.
  • 'Dit had ik totaal niet zien aankomen', zei een overdonderde Matthijs, toen hij de prijs in ontvangst nam.
  • Amy was overdonderd door alle mooie en lieve reacties op haar optreden.
Als je overdonderd bent, kan het om een positieve of een negatieve verrassing gaan. Geef bij elke voorbeeldzin hierboven aan of het om iets positiefs of negatiefs gaat.

Het werkwoord overdonderen betekent 'zó veel indruk maken dat iemand anders niets meer kan zeggen of er niets meer tegen in kan brengen'. In overdonderen zit het woord donder. Wat heeft het donderende geluid van onweer met overdonderen te maken?
Ken je de woorden opdonderen en bedonderen? En wat gebeurt er als iets omdondert?

Extra
Maaike van Herwaarden uit Arnhem is afgelopen zaterdag in het radioprogramma De Taalstaat uitgeroepen tot de Beste Leraar Nederlands van 2016. Ze is compleet overdonderd, vertelt ze in dit filmpje. Ze zegt ook dat Nederlands het allertofste schoolvak is, en dat taal erg belangrijk is, omdat je het bij alle andere vakken nodig hebt. Ben jij het daarmee eens?

dinsdag 24 mei 2016

verwezenlijken

Manchester United en Louis van Gaal hebben maandagavond bevestigd dat de Nederlandse coach ontslagen is bij de Engelse topclub. "Ik ben erg teleurgesteld dat ik ons vooropgestelde driejarenplan niet zal kunnen verwezenlijken", laat Van Gaal weten. (Nieuwsblad.be)

verwezenlijken betekent: 'zorgen dat iets werkelijkheid wordt', 'iets waarmaken, iets uitvoeren'

  • Mijn oma zegt altijd dat ik mijn dromen moet verwezenlijken.
  • Om onze plannen te kunnen verwezenlijken, moeten we een goede planning en een taakverdeling maken.
  • Hij heeft zijn droom om piloot te worden eindelijk verwezenlijkt.
Overgankelijke werkwoorden zijn werkwoorden die met een lijdend voorwerp worden gecombineerd. Onovergankelijke werkwoorden worden juist niet met een lijdend voorwerp gecombineerd. Is verwezenlijken een overgankelijk of onovergankelijk werkwoord? Lees ook de uitleg op https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/overgankelijk-en-onovergankelijk.

In verwezenlijken zit het woord wezenlijk, dat 'werkelijk bestaand' betekent. In bepaalde zinnen kun je wezenlijk vervangen door essentieel of belangrijk. Bijvoorbeeld: 'Tina werkt al vijf jaar in de supermarkt, en Jesse begint net; dat is een wezenlijk verschil.' Stel je voor dat jij de supermarkt bezoekt. Hoe zou je kunnen zien dat er een wezenlijk verschil is tussen Tina en Jesse?





Extra
Twee Tilburgse studenten doen voor hun opleiding 'sociaal-cultureel werk' een project waarbij ze wensen verzamelen. Eén wens zal worden verwezenlijkt. Hoe lijkt het jou om dit project te doen: leuk, moeilijk, nuttig?

woensdag 18 mei 2016

nuchter


Douwe Bob heeft het Eurovisiesongfestival in het Zweedse Stockholm zaterdag niet gewonnen. Velen hadden beter verwacht, maar onder anderen zanger Frans Bauer bleef nuchter: "We mogen trots zijn", twitterde hij. (Omroep Brabant)

nuchter betekent: 'rustig en zakelijk', 'koel, niet emotioneel'

  • Eriks familieleden gingen helemaal uit hun dak toen hij zijn diploma had gehaald, maar zelf bleef hij er nuchter onder.
  • Ze liet zich tijdens de discussie niet leiden door emoties, maar bekeek de zaak nuchter.
  • Zelfs een nuchtere Groninger raakt van slag als er een aardbeving plaatsvindt.
Nuchter heeft ook de betekenis 'met een lege maag, (’s ochtends) nog niet gegeten en gedronken hebben'. Op een nuchtere maag, zoals dat ook wel wordt genoemd, kun je beter geen zware dingen eten.
- Wat zou jij nooit kunnen eten op een nuchtere maag?
Patiënten in een ziekenhuis wordt soms gevraagd 'nuchter' te blijven. Wanneer?

Nuchter betekent ook 'geen of niet te veel alcohol hebben gedronken'.
- Noem een situatie waarin mensen verplicht nuchter moeten zijn.
- Wat is het tegenovergestelde van nuchter in deze betekenis?

Extra
Iedereen lift een beetje mee op het succes van autocoureur Max Verstappen. Zelf zit hij er nuchter bij op zijn vlog.

dinsdag 10 mei 2016

leedvermaak



Niet alleen in Zwolle werd er zondag gejuicht toen Ajax op de valreep het kampioenschap verspeelde bij De Graafschap. Ook in Rotterdam en Enschede was het leedvermaak groot. (AD)

leedvermaak betekent: 'plezier om het ongeluk of verdriet van een ander, lachen als iemand iets onhandig of slecht doet'

  • 'Geen beter vermaak dan leedvermaak', zo luidt het spreekwoord, en televisieprogramma's als Ik vertrek en Idols maken daar dankbaar gebruik van.
  • Met veel leedvermaak keken de kinderen toe hoe hun moeder een app probeerde te downloaden.
  • Filmpjes kijken van mensen die erg schrikken of onhandig vallen, is puur leedvermaak.
Welke tegenstelling bevat het woord leedvermaak?
Van welk werkwoord komt vermaak? Maak een zin met dit werkwoord.
Wat betekent de uitdrukking lief en leed met elkaar delen?

Extra
Maartje heeft het in dit filmpje over het leedvermaak dat je hebt als je naar de audities van sommige Idolskandidaten kijkt. Ze zorgt eerst ook zelf voor vermaak door te laten zien hoe haar eigen auditie zou gaan.

dinsdag 26 april 2016

aandoenlijk

De Britse prins George heeft een kleine hype ontketend. Foto's van de tweejarige prins, die in een aandoenlijk wit badjasje met zijn naam erop de Amerikaanse president de hand schudt, zijn een hit op de sociale media. (NOS)

aandoenlijk betekent: 'lief, schattig, ontroerend'

  • Kleine kinderen zijn vaak aandoenlijk.
  • Een aandoenlijk beeld op de hoofdstraat van het dorp: een ganzenpaar vergezelde hun pasgeboren kuikens op een van hun eerste uitstapjes buiten het nest.
  • Haar dochter van zeven heeft een aandoenlijk gedichtje geschreven.
Heel in de verte gaat aandoenlijk terug op het werkwoord aandoen zoals in 'kleren aandoen'. Als aandoenlijk teruggaat op aandoen, op welke werkwoorden gaan dan de woorden aantrekkelijk en aanhankelijk terug, denk je?
Wat betekenen aantrekkelijk en aanhankelijk in de volgende zinnen:
- Vind je Justin Bieber aantrekkelijk?
- Mijn kleine broertje is heel aanhankelijk.

Extra
Je verwacht het niet direct, maar ook een robot kan aandoenlijk zijn.

dinsdag 19 april 2016

zwichten


Angela Merkel heeft vrijdag bekendgemaakt dat de Duitse regering toestemming geeft voor een strafrechtelijk onderzoek naar komiek Jan Böhmermann, wegens het beledigen van de Turkse president Erdogan. Merkel zwicht voor de Turkse druk. (Elsevier)

zwichten betekent: 'toegeven aan iets of iemand terwijl je het eerst niet wilde'

  • Ze wilde iets gezonds eten, maar zwichtte toch voor de lekkere taart.
  • Mijn moeder is gezwicht voor een paar dure schoenen.
  • 'Wij zullen niet zwichten voor haat en geweld', roepen veel politici.
Zwichten is een erg oud woord. Het kwam begin 1400 al voor in de betekenis 'tot rust brengen/komen, ophouden'. Welk ander Nederlands werkwoord is denk je van oorsprong een variant van zwichten, als je kijkt naar die oude betekenis?
a. zwiepen
b. zwijgen
c. zinken

Heb jij je weleens laten verleiden om iets te doen terwijl je het eigenlijk niet wilde? Waardoor liet je je overhalen?

Extra

Gisteren kwam in het nieuws dat een rijexaminator (iemand bij wie je je rijexamen doet) mensen tegen betaling heeft laten slagen. Enkele rijschoolhouders hadden hem een paar keer gevraagd om dit te doen (want daar zouden zij zelf ook geld mee verdienen), en uiteindelijk zwichtte hij.

dinsdag 12 april 2016

recreant

Er wordt gezegd dat de organisatie van de marathon van Rotterdam de laatste jaren minder belang hecht aan topprestaties, omdat ze vooral winst wil maken. Recreanten leveren geld op, toplopers kosten geld. (Volkskrant)

recreant betekent: 'iemand die puur voor zijn lol en ontspanning een sport doet'

  • De meeste sportclubs hebben een aanbod voor wedstrijdspelers en voor recreanten.
  • Verrassend genoeg is het clubtoernooi gewonnen door een recreant die nog nooit een training heeft gevolgd.
  • Recreanten op de racefiets nemen zichzelf nogal serieus. Een dure fiets, geschoren benen en vooral geen bel op de fiets.

Recreant heeft ook de algemene betekenis 'iemand die iets voor zijn lol en ontspanning doet in zijn vrije tijd'. De specifiekere betekenis met betrekking tot sport is hiervan afgeleid.
Er zijn drie woorden die samenhangen met recreant in de algemene betekenis: recreëren, recreatie en recreatief.
a. Geef de woordsoort van deze drie woorden.
b. Vul in de tekst hieronder de juiste vormen in op de puntjes.
Buiten de stad is een natuurgebied dat geschikt is voor recr... Je kunt er op allerlei manieren recr...: je kunt er zwemmen, vissen en zelfs kamperen. De ideale plek dus voor wie recr... bezig wil zijn. Er wordt dan ook volop gerecr...

Wat is jouw favoriete recreatieve uitje?

Extra
Recreanten die een marathon lopen, krijgen vaak last van een blessure. Sommige al bij de trainingen, zoals deelnemer Wim.

dinsdag 5 april 2016

sluimeren



De politiek staat deze week in het teken van het Oekraïnereferendum, maar daarnaast zijn politici al bezig met de volgende Tweede Kamerverkiezingen. Bij sommige partijen sluimeren discussies over de indeling van de Tweede Kamer: welke politici zullen de Kamer verlaten, en wie komen er nieuw bij? (NRC.nl)

sluimeren betekent: 'onopvallend aanwezig zijn, stilletjes plaatsvinden'

  • Er sluimerden gevoelens van onvrede onder de bevolking.
  • Het gevaar van economische problemen sluimert nog altijd.
  • Ik heb de mentor verteld over sluimerende conflicten in de klas.
Sluimeren heeft ook de betekenis 'tijdelijk niet actief zijn, buiten werking zijn'. Wat is een sluimerstand?
Van oorsprong betekende sluimeren 'slapen'. Dit zie je nog terug in een andere betekenis van het woord die nu nog voorkomt: 'licht slapen, dommelen, dutten'. Dat doe je bijvoorbeeld als net je wekker is gegaan, als je slaperig op de bank hangt voor de televisie, of als je bijkomt na een operatie onder narcose. Wat is denk je een sluimerwekker, en wat een sluimerkussen?

Extra
Nasluimeren betekent 'nog steeds een beetje aanwezig zijn'. Het komt vaak voor als tegenwoordig deelwoord, bijvoorbeeld: een nasluimerend winterdipje.

dinsdag 29 maart 2016

debuut


Vorig seizoen maakte Max Verstappen veel indruk tijdens zijn debuut in de F1 en de start van het nieuwe seizoen zag er tijdens de kwalificatie ook goed uit. (Formule1Nieuws.nl)

debuut betekent: 'eerste optreden, wedstrijd of publicatie in het openbaar of in een functie'

  • De talentvolle schaatsster maakte op 18-jarige leeftijd haar debuut op de Olympische Spelen.
  • Het debuut van schrijver Jacques Vriens was het boek ‘Die rotschool met die fijne klas’.
  • Kevin Diks kijkt tevreden terug op zijn debuten bij Jong Oranje en Vitesse.
Hoe noemt je iemand die zijn of haar debuut maakt?
a. een debuter
b. een debuteerder
c. een debutant

Vul de juiste werkwoordsvormen in in de volgende zinnen.
Vorige week debut… Johnny in het eerste team. Zijn broer is twee jaar geleden al gedebut…

Extra
Debuut komt vaak voor in samenstellingen: je kunt een debuutroman schrijven, een tv-debuut hebben of het kan je debuutjaar zijn. 1964 was het debuutjaar van de vorige week overleden voetballer Johan Cruijff, die toen in het eerste elftal van Ajax ging spelen.

dinsdag 22 maart 2016

in acht nemen


Bij aanslagen in Brussel op luchthaven Zaventem en bij metrostation Maalbeek zijn dinsdagochtend doden en gewonden gevallen. Onder meer in de milieucommissie is een minuut stilte in acht genomen voor de slachtoffers. (Nieuwsblad.be)

in acht nemen betekent: 'aandacht hebben voor, ergens op letten, iets respecteren'


  • De werkgever en werknemer moeten deze wettelijke voorschriften in acht nemen.
  • Het in acht nemen van regels voor hygiëne is belangrijk, zoals het wassen van de handen.
  • Als ouders kunt u ook helpen zonder lid van de verkeersbrigade te zijn, door onze aandachtspunten in acht te nemen.

Het woord acht is niet alleen een getal (7 + 1), maar het heeft ook de betekenis 'op­let­tend­heid, aandacht'. In die betekenis komt het voor in allerlei combinaties met een werkwoord, zoals in acht nemen. Andere vergelijkbare combinaties zijn acht slaan en acht geven op iets.  
Daarnaast bestaat de combinatie jezelf / je gezondheid in acht nemen. Lees de volgende zinnen, en geef de betekenis.

1. Na zo'n heftige gebeurtenis moet je jezelf in acht nemen.
2. Als hij ondanks zijn ziekte oud wil worden, moet hij zijn gezondheid in acht nemen.

Van in acht nemen kun je het zelfstandig naamwoord inachtneming afleiden. Lees het advies op de website van Onze Taal. Er wordt uitgelegd dat een zelfstandig naamwoord bij een werkwoordelijke combinatie als in acht nemen alleen aan elkaar wordt geschreven als het een échte afleiding is. Wanneer is er dan geen sprake van een echte afleiding, en blijven de spaties staan?

Extra
Hoewel schoonheidsspecialisten alle veiligheidsmaatregelen in acht nemen, zoals Carolien in dit filmpje, mogen ze binnenkort geen tattoos meer 'weglaseren': alleen echte artsen mogen dit dan nog doen. Wat vind jij daarvan?


dinsdag 15 maart 2016

aftrap

Vijfhonderd dansende kinderen waren maandagochtend in het Barneveldse Schaffelaartheater voor de aftrap van 'Samen staan we sterk tegen pesten'. (Barneveldse Krant)

aftrap betekent: 'opening, start, begin'

  • Vijf seconden na de aftrap scoorde Ajax al het eerste doelpunt.
  • Gisteren werd de aftrap gegeven voor de landelijke Week van het geld.
  • De burgemeester verzorgde de aftrap van de zangwedstrijd.
Aftrap heeft een ruime betekenis, want het kan om de start van van alles gaan: een sportwedstrijd, muziekevenement, campagne op school, enz. Vroeger had het een specifiekere betekenis. Kijk naar de voorbeeldzinnen hierboven. Waar is het woord denk je ontstaan?
a. In het voetbal.
b. In de bankenwereld.
c. In de muziek.
Dat af- in aftrap de betekenis 'beginnen' heeft, komt doordat het een vertaling van het Engelse kick-off is: af lijkt op off, dat die betekenis heeft (en kick betekent 'trap(pen)'). In 'echt' Nederlandse woorden zorgt af- er vaak voor dat je juist aan het einde van iets denkt: afmaken, afraffelen. Weet jij nog een voorbeeld?

Extra
Aftrap komt ook voor in het werkwoord aftrappen. Bijvoorbeeld: 'De boekenweek is afgetrapt!'

dinsdag 8 maart 2016

ludiek

'Op het festival volgt bij het laatste nummer van elk orkest nog een ludiek onderdeel: met een pistooltje schieten op muzieknoten.' (BN DeStem)

ludiek betekent: 'speels, met het karakter van een spel, vrolijk'

  • De NS bedacht voor Valentijnsdag een ludieke actie: vrijgezellen konden elkaar ontmoeten op het Perron van de liefde.
  • Justin Gatlin heeft op ludieke wijze het wereldrecord van Usain Bolt op de 100 meter verbeterd: hij werd vooruit geblazen door een aantal grote windmachines.
  • De avond werd ludiek geopend met twee clowns in apenpakken.
Ludiek is heel toevallig in onze taal gekomen. In 1938 gebruikte Johan Huizinga het woord tijdens het schrijven van een boek. Hij wilde een wat deftiger en wetenschappelijker woord gebruiken dan speels, en koos er toen voor om een Nederlandse afleiding van het Latijnse woord ludus te maken, dat 'spel' betekent. Dit was ook al in het Frans gebeurd: in die taal bestaat ludique. Ludiek werd daarna steeds bekender, en is inmiddels een algemeen woord.
- Als je weet dat inter 'tussen' betekent, wat denk je dan dat interludium betekent? Bijvoorbeeld in de zin: 'Als het decor wordt veranderd, speelt het orkest een interludium.'
- Heb jij weleens zelf een woord bedacht? Hoe zou je jouw woord bij een groot publiek bekend kunnen maken?

Extra
Vandaag houden studenten een ludieke protestactie: het 'NK treinreizen in de spits'.

dinsdag 1 maart 2016

duurzaam


Nederlandse windmolens hebben in 2015 7 miljard kilowattuur duurzame stroom geproduceerd. (DuurzaamBedrijfsleven.nl)

duurzaam betekent: 'milieuvriendelijk, het milieu en de natuur zo min mogelijk belastend'
  • Bedrijven die duurzaam produceren, worden beloond door de overheid.
  • Als je bij alles wat je doet rekening houdt met het milieu, draag je bij aan een duurzamere wereld.
  • Er worden steeds meer duurzame huizen en kantoren gebouwd.
Lees in dit advies op de website van Onze Taal hoe de betekenis van duurzaam zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld.
In het advies staat dat de letterlijke betekenis van het woord 'geschikt om lang mee te gaan' is. Welke betekenis heeft duur in duurzaam?
a. het tegenovergestelde van goedkoop
b. de stam van het werkwoord duren: 'blijven bestaan, voortduren'
Je kunt op allerlei manieren bezig zijn met duurzaamheid, bijvoorbeeld door gebruik te maken van energie die niet vervuilt en die niet opraakt, zoals wind- of zonne-energie. Of door afval te scheiden. Hoe houden jullie thuis en/of op school rekening met het milieu?

Extra

Bij het koken kun je duurzame producten gebruiken, zoals duurzame vis: vis die op een milieuvriendelijke manier is gevangen, en waarbij is gedacht aan het in stand houden van de vissoort. Deze kok koos hiervoor bij het maken van zijn Thaise viskoekjes.

dinsdag 23 februari 2016

innovatie

Een verwisselbare accu is hét onderdeel van de nieuwe smartphone G5 waar LG mee pronkt. In combinatie met verwisselbare onderkantjes zet LG een klein stapje richting de nodige innovatie in de smartphonemarkt. (RTL Nieuws)

innovatie betekent: 'invoering van iets nieuws, vernieuwing, vooral op het gebied van techniek'

  • Als je als bedrijf mee wilt tellen, moet je veel geld besteden aan de innovatie van systemen en producten.
  • In de schaatssport hebben innovaties als de klapschaats invloed op de prestaties van de sporters.
  • Een innovatie is niet hetzelfde als een uitvinding: pas als een uitvinding op de markt komt en wordt gebruikt, kun je spreken van een innovatie.
Vul in de volgende zinnen de juiste woordvormen in; het gaat steeds om woorden die op innovatie lijken. Welke woordsoort hebben de ingevulde woorden?
Als bedrijf moet je voortdurend blijven ….. Want als je niet ….. bent, word je al snel als ouderwets en saai gezien. Het is dus van belang om mensen met ….. ideeën in dienst te hebben. Zo kan er goed en snel ….. worden.
In innovatie zit het Latijnse woord novus, dat 'nieuw' betekent. Dit Latijnse woord kom je, vaak in de vorm nova of novum, nog vaak tegen in namen van bedrijven en scholen. Ken jij een bedrijf of school in jouw buurt met novum of nova in de naam?

Extra
Zijn technische innovaties in het huishouden nodig, of blijft iedereen liever ouderwets stofzuigen en vegen? Een verslaggever van RTL Nieuws vroeg het aan bezoekers van de Huishoudbeurs.


dinsdag 16 februari 2016

potentieel

Eind vorig jaar werd V&D failliet verklaard vanwege grote financiële problemen. Het warenhuis meldde toen meteen dat het achter de schermen gesprekken voerde met potentiële kandidaten over een mogelijke doorstart. (Den Haag FM)

potentieel betekent: 'mogelijk'

  • Er heeft zich een potentiële koper gemeld voor het huis van mijn oma.
  • Potentiële klanten van die winkel krijgen allemaal een reclamefolder in de brievenbus.
  • Smerige toetsenborden vormen een potentieel gevaar voor de gezondheid.

Potentieel is in de voorbeelden hierboven een bijvoeglijk naamwoord, maar het kan ook als zelfstandig naamwoord gebruikt worden. Omschrijf de betekenis van het potentieel aan de hand van de volgende voorbeeldzinnen:
- Die jonge zanger heeft veel potentieel.
- Antwerpen behoort tot de top tien van grote Europese steden van de toekomst op basis van economisch potentieel.
Het zelfstandig naamwoord potentieel is een het-woord. Welk de-woord lijkt qua vorm en betekenis sterk op dit woord? Vul dit woord in in de volgende zin:
- Deze zangeres heeft de ..... om wereldberoemd te worden.

Extra
Tijdens een speeddate kun je potentiële partners ontmoeten. Afgelopen week, vlak voor Valentijnsdag, vond wel een heel bijzondere speeddate plaats: pinguïn Tommy uit België ontmoette drie vrouwtjespinguïns uit Nederland.




dinsdag 9 februari 2016

frontaal

Dinsdagochtend zijn in Zuid-Duitsland twee regionale passagierstreinen frontaal op elkaar gebotst. (NOS.nl)

Frontaal betekent: 'van voren, aan de voorkant'
  • Bij een frontale botsing tussen twee trams zijn tientallen gewonden gevallen.
  • Na een scherpe bocht raakte de auto van de weg, en botste frontaal tegen een boom.
  • De PvdA en de VVD zijn het totaal niet eens over een wijziging in de zorgwet: hun meningen botsen frontaal op dit punt.

Tijdens veldslagen lagen de voorste linies van de legers vroeger vaak frontaal tegenover elkaar. Welk zelfstandig naamwoord wordt wel gebruikt voor de plek waar zo'n oorlogsgevecht plaatsvindt?
Klassikaal lesgeven aan de hele klas, wordt ook wel 'frontaal lesgeven' genoemd. Kun jij uitleggen waarom?
Extra
De combinatie 'een frontale aanval' wordt vaak figuurlijk gebruikt in de betekenis 'een rechtstreekse, openlijke, harde aanval'. Het gaat dan vaak om een aanval met krachtige woorden en argumenten, bijvoorbeeld in discussies en debatten tussen politieke partijen, zoals te zien is in dit nieuwsverslag van vorig jaar.


dinsdag 2 februari 2016

commotie


De sinds vorige week donderdag vermiste Dick Treurniet (39) is weer terecht. Hij kwam gezond en wel thuis na een paar dagen vissen en survivallen, en had niets meegekregen van de commotie rondom zijn vermissing. (Dagblad van het Noorden)

commotie betekent: 'drukte, opwinding bij een groep mensen'
  • Het ontslag van de directeur zorgde voor veel commotie op de werkvloer.
  • In november heerste er heel wat commotie in Nederland toen bekend werd dat Sesamstraat moest verhuizen naar een themakanaal.
  • Door alle commotie gingen we uiteindelijk pas ruim na middernacht slapen.
Commotie heeft veel synoniemen. Welk woord hoort niet in dit rijtje thuis?
onrust - opschudding - ontruiming - tumult


Extra
De drukte en opwinding die bij commotie ontstaan, zijn vaak negatief (boosheid of ongerustheid bijvoorbeeld), maar dit hoeft niet. Maan kreeg dit weekend bijvoorbeeld met veel positievere commotie te maken, toen ze The Voice of Holland won.

dinsdag 26 januari 2016

doofpot


"Minister Van der Steur van Justitie wil zo snel mogelijk duidelijkheid over een eventuele doofpot rond het bonnetje van de Teevendeal." (De Volkskrant)

doofpot betekent: 'een zaak waar bewust over wordt gezwegen om zo te verbergen dat iemand een grote fout heeft gemaakt'

  • De fout van de minister werd in de doofpot gestopt, zodat hij niet zou hoeven aftreden.
  • We zullen nooit weten wat er precies is gebeurd, want er is definitief een deksel op de MH17-doofpot gedaan.
  • De criminele activiteiten van die topambtenaar bleven jarenlang geheim, maar nu is de doofpot geopend.

Doofpot betekent letterlijk: 'een pot waarin brandende kolen kunnen uitdoven (uitgaan)'. Kun jij uitleggen hoe uit die betekenis de figuurlijke betekenis is ontstaan die doofpot  in de voorbeeldzinnen heeft?
Als je iets in de doofpot stopt, hoop je dat iedereen het vergeet en niemand het er ooit nog over zal hebben. Toch komt het uiteindelijk vaak uit, net als een geheim. Als het om 'smerige zaakjes' gaat, die volgens de wet verboden zijn (zoals 'corruptie'), wordt dan ook wel gezegd dat er 'een beerput is opengegaan'. Beerput heeft net als doofpot een figuurlijke betekenis. Zoek op wat de letterlijke betekenis van dit woord is.

Extra
In het programma Zondag met Lubach was laatst een grappig item over 'doofpotaffaires' te zien, waarbij een verslaggever letterlijk in een grote doofpot stond. Hierdoor wist hij dingen die voor iedereen bekend zijn juist niet. Vind jij dit leuk bedacht?

dinsdag 19 januari 2016

pril

Het plan voor de vestiging van een asielzoekerscentrum op een recreatiepark in Echten bevindt zich in een pril stadium. (Dagblad van het Noorden)

pril betekent: 'net begonnen, net ontstaan, vroeg, jong'

  • Hun liefde is nog pril, maar toch gaan ze volgende maand al samenwonen.
  • Het 15-jarige tennistalent won zijn tweede titel in zijn nog prille carrière.
  • Sneeuwklokjes komen al in het prille voorjaar tot bloei.
Vroeger werd pril vooral gebruikt in de betekenis 'nog jong, mooi en fris'. Het woord heeft waarschijnlijk dezelfde geschiedenis als praal, dat wordt gebruikt in de uitdrukking pracht en praal. Wat betekent die uitdrukking?
Soms heeft pril de bijbetekenis 'kwetsbaar, breekbaar' – bijvoorbeeld als het om kinderen gaat, of om een relatie. Waarom is het logisch dat jonge mensen en nieuwe dingen kwetsbaar of breekbaar worden genoemd?

Extra
De koude temperaturen van deze week zorgen voor "pril schaatsgeluk".