donderdag 28 juni 2012

onontbeerlijk

'Ik ga op vakantie en ik neem mee ...' Ongetwijfeld je telefoon, en natuurlijk de bijbehorende oplader. Kleding, tandenborstel, deo, portemonnee ...

Maar wat vanaf deze zomer écht onmisbaar is als je met het vliegtuig reist, is je paspoort - ook voor jonge kinderen. In het paspoort van een van je ouders vermeld staan is niet meer voldoende: een eigen paspoort is onontbeerlijk.

onontbeerlijk betekent: 'onmisbaar'


Onontbeerlijk heeft te maken met het werkwoord ontberen, dat 'missen' betekent, en vooral 'iets niet hebben wat je wel nodig hebt'. Het lijkt een beetje op ontbreken, maar deze woorden worden niet op dezelfde manier in een zin gebruikt:
  • Onze school ontbeert een goede kantine.
  • Een goede kantine ontbreekt in onze school.
Extra
Heb je een hekel aan kamperen, omdat je dan de luxe van thuis moet missen? Dat is nog niets vergeleken bij de 'vakantie' van Willem Barentsz, die noodgedwongen de winter van 1597 op het Russische eiland Nova Zembla moest doorbrengen. Als je zelfs niet in je eerste levensbehoeften kunt voorzien - eten, drinken, kleding, wassen, een dak boven je hoofd - moet je ontberingen doorstaan.
Een beetje koelte op deze warme donderdag: de trailer van Nova Zembla.

donderdag 21 juni 2012

plagiaat

De premier van Roemenië wordt beschuldigd van plagiaat. En hij is niet de eerste politicus die daarom in opspraak raakt; vorig jaar raakte een Duitse minister zijn baan kwijt omdat hij plagiaat had gepleegd.

'Beschuldigen', 'plegen': het is duidelijk dat plagiaat iets is wat niet mag. Ook op school kan plagiaat voorkomen:
  • Met wat handig googelen kon de leraar biologie een paar leerlingen op plagiaat betrappen.
  • Spieken zou je het begin van plagiaat kunnen noemen.
plagiaat betekent: 'werk van anderen overnemen en doen alsof jij het hebt bedacht'

Bij plagiaat hoort het werkwoord plagiëren: een idee, een concept of een stuk tekst zelf gebruiken zonder te zeggen dat het van iemand anders afkomstig is. Eigenlijk is het diefstal, maar dan van iets wat niet tastbaar is. Bij de politici gaat het erom dat ze de titel 'doctor' hebben gekregen terwijl ze die niet verdienden: ze hebben hun wetenschappelijke onderzoek voor een deel van anderen overgeschreven.

Extra
China staat bekend als een plagiaatparadijs, maar dan van merkartikelen. Ze kopiëren er alles: van sportkleding tot Lamborghini's. Er zijn zelfs nepwinkels: bijvoorbeeld nep-McDonald'sen, een nep-Apple Store en een nep-Ikea.

donderdag 14 juni 2012

timide

Fans van Denemarken hadden gisteren ook geen goede dag.
"Oranjefans op Schiphol timide", zei Nu.nl over de voetbalsupporters die uit Oekraïne terugkwamen na de nederlaag tegen Duitsland. Ze hadden weinig te vieren, dus wat zou timide kunnen betekenen?

De woordenboeken helpen je niet direct. Die leggen timide uit met woorden die ook niet zo bekend zijn: bedeesd, beschroomd, schuchter en schroomvallig. Misschien maken deze zinnen je duidelijk wat timide betekent:

  • Vergeleken met luidruchtige Nederlanders lijken Vlamingen vaak wat timide.
  • Jasmijn is dit schooljaar enorm veranderd: eerst was ze heel timide, maar ze is helemaal losgekomen.

timide betekent: 'verlegen en stilletjes'


Extra
Er is een bekend woord waar timide ook in zit, maar dat iets heel anders betekent: intimideren ('bang maken, bedreigen'). Bijvoorbeeld: 'De dictator intimideert zijn volk door mensen zomaar in de gevangenis te gooien.'

donderdag 7 juni 2012

wezenlijk

De SP is wezenlijk veranderd, stond er in de krant. Wat is een wezenlijke verandering eigenlijk voor verandering? Daarvoor moet je kijken naar het woord wezen: het wezen van iets is de kern ervan, de (ware) aard, de basis, de belangrijkste kenmerken en eigenschappen.

wezenlijk betekent: 'belangrijk, fundamenteel, essentieel, in de kern'

De krant schreef dus dat de SP fundamenteel anders is geworden. Nog wat voorbeelden:
  • Verdienen studenten later allemaal genoeg om hun lening terug te kunnen betalen? Dat is een wezenlijke vraag. (Het is een vraag die de kern van de zaak raakt.)
  • De nieuwe versie van de app verschilt niet wezenlijk van de oude. (Hij is niet écht anders geworden, in grote lijnen is hij hetzelfde gebleven, de basis is hetzelfde.)
Die betekenis komt ook terug in in wezen: 'Hij is in wezen altijd een ondeugend jochie gebleven.' (Eigenlijk, in de kern, is hij dat nog steeds.)

Extra
Wezen is een ander woord voor 'zijn', zoals in 'Die donkere steeg, daar moet je na middernacht vooral niet wezen.' Het voltooid deelwoord geweest komt ervandaan, de verleden tijd was, en ook de gebiedende wijs van zijn: 'Wees nou eens wat stiller!'
Een dood buitenaards wezen zou je ook een 'wezen-lijk' kunnen noemen.