dinsdag 30 juni 2015

escaleren


Normaal gesproken gaan er in deze tijd van het jaar veel mensen op vakantie naar Griekenland, maar vanwege de geldproblemen in dat land (veel schulden) zal dat nu minder gebeuren. De laatste dagen zijn de problemen van Griekenland veel in het nieuws. Op Nu.nl kun je lezen hoe de schuldencrisis dit weekend escaleerde.

escaleren betekent: 'steeds erger worden (en tot een uitbarsting komen)', 'uit de hand lopen'


  • De ruzie tussen de buren over een hoge boom escaleerde en liep uit op een vechtpartij.
  • Om te voorkomen dat het conflict zou escaleren, kwam de politie tussenbeide. 
  • Als de crisis in Griekenland nog verder escaleert, kun je er straks niet meer met euro's betalen.

Wat is het voltooid deelwoord van escaleren? Leg uit waarom op een van de klinkers een trema staat.
Vul in de volgende zin het juiste woord in:
De esc… van de Griekse schuldencrisis heeft gelukkig geen grote gevolgen voor de Nederlandse economie en het bedrijfsleven.

Video
Weet je het nog? Twee jaar geleden leek het erop dat een verjaardagsfeestje in de plaats Haren heel groot zou worden, omdat het jarige meisje per ongeluk een openbaar Facebook-evenement had aangemaakt. In dit nieuwsitem van RTV Noord vertelde de burgemeester wat er werd gedaan om te voorkomen dat het feest zou escaleren. Uiteindelijk liep het helaas toch nog aardig uit de hand.

dinsdag 23 juni 2015

gedupeerd


Mensen die gehandicapt of langdurig ziek zijn, hebben vaak extra zorg nodig. Die zorg krijgen ze van zogeheten zorgverleners. Zorgverleners krijgen voor hun werk betaald door een speciale instantie, maar dat gaat niet altijd goed: een grote groep heeft de laatste tijd niets ontvangen. De gedupeerde zorgverleners gaan hun geld nu gezamenlijk opeisen met behulp van een advocaat, staat op Joop.nl.

gedupeerd betekent: 'benadeeld', 'ergens nadeel of schade van hebben'

  • Toen de docent een aantal ingevulde antwoordvellen kwijt was, dienden de gedupeerde scholieren een klacht in bij het schoolhoofd.
  • Een fabriek in Eindhoven is zwaar gedupeerd nu een groot deel van het gereedschap is gestolen.
  • Mara voelde zich gedupeerd toen ze erachter kwam dat al haar collega's een kerstpakket hadden gekregen en zij niet.
Hoe kun je iemand die gedupeerd is noemen? 'Een ged…' (Zoek het woord eventueel op in het nieuwsbericht bovenaan.)
Als je gedupeerd bent, heeft iemand anders jou benadeeld. Je kunt ook zelf iemand duperen. Zoek op het internet twee zinnen waarin een persoonsvorm van het werkwoord duperen staat: één in de tegenwoordige tijd, en één in de verleden tijd. Leg uit wat de zinnen betekenen.
'Patiënten mogen niet de dupe worden van veranderingen in de zorg', stond vorige week op een nieuwssite. Wat betekent de uitdrukking de dupe zijn?

Video
Je wordt lang niet altijd expres gedupeerd, maar bij diefstal of brandstichting is dat wel het geval. In deze reportage hoor en zie je hoe een sportvereniging is gedupeerd doordat iemand een bank in brand heeft gestoken.

dinsdag 16 juni 2015

belemmeren


Boven een bericht op Nu.nl staat: "Lawines belemmeren zoektocht naar slachtoffers aardbevingen Nepal". En eind vorige week meldde het AD dat vogels en vleermuizen de opknapbeurt van huurwoningen in de plaats Leimuiden belemmeren.

belemmeren
betekent: 'het moeilijk maken om verder te komen, hinderen'


  • Die hoge boom in de tuin van de buren belemmert ons uitzicht.
  • Volgens de politie belemmerde Bas het onderzoek door geen verklaring af te leggen.
  • De doorgang wordt belemmerd door alle fietsen die niet in de rekken staan.

Het woord belemmeren is in de middeleeuwen ontstaan uit het bijvoeglijk naamwoord lam, en betekende toen letterlijk 'lam maken': 'ervoor zorgen dat iemand verlamd raakt: zich niet meer kan bewegen'. Leg uit hoe de tegenwoordige betekenis van belemmeren hieruit is ontstaan.
De tegenwoordige tijd belemmert klinkt hetzelfde als het voltooid deelwoord belemmerd. Vul de juiste vorm in in deze zinnen:
  1. Voel je je ... door de strenge regels in de klas?
  2. Helpt het om de opdracht samen te maken, of ... het jullie juist?
  3. Dave haalde de toets niet omdat hij ... werd door faalangst.
Video
Niet alleen concrete voorwerpen of acties kunnen je belemmeren, maar ook gedachten in je hoofd kunnen een belemmering vormen. In dit filmpje vertelt een zogenoemde 'levenscoach' hoe je negatieve, belemmerende gedachten kunt omzetten in positieve gedachten. Wat vind jij van zijn uitleg? Leuk, nuttig? En hoe beoordeel je de vergelijking met chocolade- en vanillevla?


dinsdag 9 juni 2015

karig



Veel postbodes verdienen tegenwoordig een stuk minder dan vroeger. Volgens de Volkskrant krijgen ze "een karig inkomen".

karig betekent: 'nauwelijks voldoende' of 'laag' (als het over salaris gaat)
  • Vanwege zijn karige loon woonde Engelbert op een klein flatje.
  • Wie heel arm is, kan zich vaak maar een karige maaltijd veroorloven.
  • Ze probeerden hun karige inkomen aan te vullen door zelfgemaakte sieraden te verkopen.
Karig wordt ook in andere betekenissen gebruikt. Bijvoorbeeld: 'De personeelschef was karig met complimenten aan zijn medewerkers.' Wat zou karig hier betekenen? 
En wat zou karig betekenen in de zin 'De informatie die ik over dit onderwerp kon vinden, is maar karig'?
Een ander woord voor karig is schamel. Met welk werkwoord zou dat woord te maken hebben?

Video
Ook het salaris van leraren is niet al te hoog. Sommige leraren klagen daarover, maar andere proberen ervoor te zorgen dat hun vak leuk en uitdagend blijft. Een biologielerares heeft daar zelfs een boekje over geschreven; ze was daarmee afgelopen najaar bij EditieNL.



dinsdag 2 juni 2015

gestremd


Er waren vandaag problemen op het spoor: "Treinverkeer tussen Utrecht en Den Bosch tot dinsdagmiddag gestremd."

gestremd betekent: 'geblokkeerd'
  • Het autoverkeer rond het dorpsplein was op Koningsdag gestremd.
  • Vanwege werkzaamheden is de Stationsstraat de hele maand gestremd voor doorgaand verkeer.
  • Na het ongeluk was de Zeelandbrug de hele dag gestremd voor het wegverkeer.

Gestremd is het voltooid deelwoord van het werkwoord stremmen. Bij dit werkwoord hoort ook een bijvoeglijk naamwoord: stram. Bijvoorbeeld: 'Als je ouder wordt, word je stram.' Wat denk je dat stram betekent?
Bij blokkeren en bij stremmen bestaan ook zelfstandige naamwoorden.Vul ze hier in:
Op de A12 is een s... ontstaan door een b... van vrachtwagenchauffeurs.

Video
Niet alleen verkeer op de weg of op het spoor kan worden gestremd, maar ook verkeer op het water! Dat gebeurde eind vorig jaar bijvoorbeeld op het Eemskanaal.


Extra
Stremmen heeft ook een heel andere betekenis: als vloeistoffen stremmen, betekent dat dat ze dikker worden. Op die manier wordt bijvoorbeeld kaas gemaakt van melk. Dit gebeurt met stremsel. Bekijk hier hoe dat werkt.