ironisch

Had je voor vandaag de Thalys naar Parijs geboekt, moet je ironisch genoeg ineens vanmiddag je vwo-eindexamen Frans doen in plaats van gisteren.

Ironie is een grappige manier om iets te zeggen. Je zegt vaak precies het tegenovergestelde van wat je bedoelt: bijvoorbeeld: 'Hè fijn, morgen mag ik naar de tandarts!', terwijl je daar helemaal geen zin in hebt.

Ook een situatie of gebeurtenis kun je soms ironisch noemen, zoals wanneer je niet naar Frankrijk kunt omdat je examen Frans is uitgesteld.

ironisch betekent: 'mild spottend; met een knipoog het tegenovergestelde zeggend' of 'met een min of meer grappige wending/tegenstelling'

Voor hardere vormen van spot bestaan andere termen:

• sarcasme (een sarcastische opmerking is gemeen en wrang): Dat een Kamerlid iemand uitmaakte voor 'uitgekotst halalvlees', was volgens hem sarcastisch bedoeld.
• cynisme (wie cynisch is, is verbitterd en negatief en zegt daarom harde, ongepaste dingen): Steeds meer mensen zijn cynisch over Europa; ze hebben geen vertrouwen meer in de Europese politici.

Extra
Regen op je trouwdag, de loterij winnen en dan doodgaan, een vieze vlieg in je drankje: Alanis Morissette werd er in 1996 beroemd mee. Luister maar wat ze allemaal nog meer ironic vindt.

embargo

De landen van de Europese Unie mogen geen wapens aan Syrië verkopen. Maar nu willen sommige landen eigenlijk tóch wapens leveren aan groepen mensen die tegen het leger van president Assad vechten. Ze willen het embargo opheffen.

embargo betekent: 'officieel verbod op handel, transport of publicatie'

De bekendste soorten embargo zijn:

• handelsembargo: een verbod op handel met bepaalde landen, meestal omdat ze internationale afspraken overtreden (zoals Noord-Korea of Iran) of vanwege een slechte relatie tussen landen (zoals tussen de VS en Cuba)
• wapenembargo: een handelsembargo dat gericht is op het leveren van wapens aan regeringen of rebellengroepen (zoals in Syrië)
• embargo op nieuws: nieuwsmedia krijgen vaak persberichten waar embargo op rust, wat betekent dat ze het nieuws dat daarin staat pas vanaf een bepaald moment bekend mogen maken

Extra
Nederland kreeg in de jaren zeventig te maken met een olie-embargo of olieboycot. Omdat Nederland Israël steunde, leverden landen in het Midden-Oosten geen olie meer aan ons land. Er zijn toen een paar 'autoloze zondagen' geweest om brandstof te besparen.

umlaut

In de Zweedse stad Malmö is deze week het Eurovisiesongfestival. Malmö spreek je uit als 'malmeu'. De ö is een o met een umlaut. Die komt onder meer in het Zweeds, het Duits, het Hongaars en het Turks voor. (In het Noors en het Deens gebruiken ze een streep door de o: ø.)

umlaut betekent: 'twee puntjes boven een letter, die er een andere klank van maken'

Eigenlijk duidt umlaut een taalkundig verschijnsel aan: een klankverandering. Een voorbeeld daarvan is dat de a van stad in het meervoud in een e verandert: steden. Maar tegenwoordig noemen we vooral de twee puntjes die zo'n verandering aangeven de 'umlaut'.

Het Nederlands kent de umlaut alleen in woorden die uit andere talen geleend zijn: knäckebröd, überhaupt. Wij gebruiken de twee puntjes bij Nederlandse woorden om een heel andere reden, namelijk om lettergrepen uit elkaar te houden: knieën, geïnteresseerd, coördinatie. Dan heet dit teken het trema.

Extra
Wie het Zweeds wil nadoen, kan gewoon alle klinkers als ö laten klinken ('Rötteketöt, naar Böter Böd', zegt de reclame). De Muppets hebben hun beroemde Zweedse kok. (Die heeft zelfs z'n eigen Google-zoekmachine.)

Slavisch

De Slavische landen en talen

Dat het Nederlands een Germaanse taal is, had je vast weleens gehoord. En het Frans en het Spaans zijn Romaanse talen. Er is nog een derde grote groep talen in Europa: de Slavische talen. De Universiteit Leiden viert in 2013 dat daar honderd jaar geleden voor het eerst een professor voor kwam.

Slavisch betekent: 'van/uit de Slavische landen of van/uit de talen in Oost-Europa'

De Slavische landen zijn Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland, Polen, Tsjechië, Slowakije, Slovenië, Kroatië, Bosnië-Herzegovina, Montenegro, Servië, Macedonië en Bulgarije.

Tot ruim twintig jaar geleden waren er veel minder Slavische landen. Dat kwam doordat Oekraïne en Wit-Rusland nog bij de Sovjet-Unie hoorden, en doordat Joegoslavië (van Slovenië tot Macedonië) één land was. Letterlijk betekent Joegoslavië trouwens 'Zuid-Slavië'.

De westelijke Slavische talen gebruiken dezelfde letters als wij, met wat extra accenten. Zes Slavische talen, namelijk het Russisch, het Wit-Russisch, het Oekraïens, het Bulgaars, het Macedonisch en (meestal) het Servisch, hebben andere letters: ze worden in het cyrillische alfabet geschreven.

Extra
Het is geen toeval dat het gewone woord slaaf er hetzelfde uitziet als Slaaf ('iemand van een Slavisch volk'). Het komt doordat onder anderen de Grieken en de Germanen al vroeg in de Middeleeuwen de Slavische volkeren van de Balkan als slaven gebruikten. In de Etymologiebank kun je daar meer over lezen.

Video
Zin in wat Tsjechische muziek uit 1978?

soeverein

Wat is de overeenkomst tussen Bayern München en Willem-Alexander? Ze zijn allebei soeverein!

• Bayern won met 4-0 en 3-0 van FC Barcelona en was in beide wedstrijden soeverein.
• Willem-Alexanders voorvader Willem I noemde zichzelf 'soeverein vorst'; de koning of koningin wordt soms ook wel 'de soeverein' genoemd.

soeverein (spreek uit: 'soe-vuh-rijn') betekent: 'oppermachtig'

Oppermachtig betekent dat je de grootste macht hebt: er staat niemand boven je. Een soevereine vorst hoeft aan niemand verantwoording af te leggen; een soevereine staat is helemaal onafhankelijk. Je kunt ook soeverein zijn in wat je doet: het allerbest, niemand kan het beter.

Jezelf soeverein voelen kan ook: je vindt jezelf dan overal boven verheven, beter dan anderen, onverstoorbaar.

Extra
Genoeg van het koningshuis? Geen probleem, dan krijg je gewoon wat soeverein voetbal!