dinsdag 26 januari 2016

doofpot


"Minister Van der Steur van Justitie wil zo snel mogelijk duidelijkheid over een eventuele doofpot rond het bonnetje van de Teevendeal." (De Volkskrant)

doofpot betekent: 'een zaak waar bewust over wordt gezwegen om zo te verbergen dat iemand een grote fout heeft gemaakt'

  • De fout van de minister werd in de doofpot gestopt, zodat hij niet zou hoeven aftreden.
  • We zullen nooit weten wat er precies is gebeurd, want er is definitief een deksel op de MH17-doofpot gedaan.
  • De criminele activiteiten van die topambtenaar bleven jarenlang geheim, maar nu is de doofpot geopend.

Doofpot betekent letterlijk: 'een pot waarin brandende kolen kunnen uitdoven (uitgaan)'. Kun jij uitleggen hoe uit die betekenis de figuurlijke betekenis is ontstaan die doofpot  in de voorbeeldzinnen heeft?
Als je iets in de doofpot stopt, hoop je dat iedereen het vergeet en niemand het er ooit nog over zal hebben. Toch komt het uiteindelijk vaak uit, net als een geheim. Als het om 'smerige zaakjes' gaat, die volgens de wet verboden zijn (zoals 'corruptie'), wordt dan ook wel gezegd dat er 'een beerput is opengegaan'. Beerput heeft net als doofpot een figuurlijke betekenis. Zoek op wat de letterlijke betekenis van dit woord is.

Extra
In het programma Zondag met Lubach was laatst een grappig item over 'doofpotaffaires' te zien, waarbij een verslaggever letterlijk in een grote doofpot stond. Hierdoor wist hij dingen die voor iedereen bekend zijn juist niet. Vind jij dit leuk bedacht?

dinsdag 19 januari 2016

pril

Het plan voor de vestiging van een asielzoekerscentrum op een recreatiepark in Echten bevindt zich in een pril stadium. (Dagblad van het Noorden)

pril betekent: 'net begonnen, net ontstaan, vroeg, jong'

  • Hun liefde is nog pril, maar toch gaan ze volgende maand al samenwonen.
  • Het 15-jarige tennistalent won zijn tweede titel in zijn nog prille carrière.
  • Sneeuwklokjes komen al in het prille voorjaar tot bloei.
Vroeger werd pril vooral gebruikt in de betekenis 'nog jong, mooi en fris'. Het woord heeft waarschijnlijk dezelfde geschiedenis als praal, dat wordt gebruikt in de uitdrukking pracht en praal. Wat betekent die uitdrukking?
Soms heeft pril de bijbetekenis 'kwetsbaar, breekbaar' – bijvoorbeeld als het om kinderen gaat, of om een relatie. Waarom is het logisch dat jonge mensen en nieuwe dingen kwetsbaar of breekbaar worden genoemd?

Extra
De koude temperaturen van deze week zorgen voor "pril schaatsgeluk".

dinsdag 12 januari 2016

ordentelijk

Uitvoering van Europese plannen is noodzakelijk om de grote stroom vluchtelingen ordentelijk op te vangen. (Nieuwsmash)

ordentelijk betekent: 'fatsoenlijk, netjes, zoals het hoort'

  • De scheidsrechter zorgt ervoor dat de wedstrijd ordentelijk verloopt.
  • Deelnemer Ellie Lust wil dat er in de opdrachten van Wie is de Mol? ordentelijk gecommuniceerd wordt via de portofoon.
  • In de klas moet je je ordentelijk gedragen.
In ordentelijk kun je een woord herkennen dat 'regelmaat', 'rustige, overzichtelijke toestand' betekent. Welk woord is dit?
Het woord dat je zojuist hebt opgeschreven, heeft nog een tweede betekenis: 'een groep mensen die volgens vaste regels samenleeft of samenwerkt'. Leg uit waarom die betekenis goed past bij de eerste betekenis.
Vul in de volgende zinnen de juiste woorden in:
- Bij sommige docenten is het rommelig in de klas; zij kunnen geen ... houden.
- Je hoeft er niets meer aan te veranderen: het is helemaal in ...
- De boeken staan op alfabetische ..., zodat je elk exemplaar snel kunt vinden.

Extra

Deze week kiest de Tweede Kamer een nieuwe voorzitter. Een van de dingen die hij of zij moet gaan doen, is ervoor zorgen dat de debatten ordentelijk verlopen. Wat nog meer? Bekijk het filmpje.

dinsdag 5 januari 2016

continu

Ook in Noord-Holland gaat misschien gestrooid worden vanwege het winterse weer. Een woordvoerster van Rijkswaterstaat laat weten dat de situatie continu in de gaten wordt gehouden. (Noordhollands Dagblad)

continu betekent: 'de hele tijd, voortdurend'

  • Ouders willen het liefst continu bij hun baby in de buurt zijn.
  • Door groepsapps krijg je continu berichten binnen op je telefoon.
  • Ik word gek van dat continue geruzie van jullie!

Sommige mensen denken dat continu altijd met een e op het eind wordt geschreven, maar dit gebeurt alleen in bepaalde gevallen, zoals in de derde voorbeeldzin, en in bijvoorbeeld een continue mensenstroom en continue beweging. Waarom krijgt het woord er hier een e bij? Bekijk ook dit advies van Onze Taal.
Continu is dus de basisvorm van het woord; het komt uit het Frans. In het Engels is continue met een e wel een basisvorm, maar in die taal is het een werkwoord. Bedenk of zoek op wat het werkwoord continue betekent. Wat is het vergelijkbare Nederlandse werkwoord?

Extra
Het gaat vandaag in het nieuws voortdurend over de gladheid in het noorden van het land: van ongelukken tot schaatsende mensen op straat en het continu vervoeren van strooizout.


Bekijk het filmpje hier.