Nieuwe Onze Taal-rubriek voor scholieren bij Malmberg

De aflevering over opbeurend was de laatste Woordspot. De afleveringen die we de afgelopen jaren gemaakt hebben, blijven op deze site te vinden.

Vanaf oktober 2016 maakt Onze Taal in plaats van Woordspot voor Talent Actualiteit van uitgeverij Malmberg een maandelijkse Ruggespraakaflevering voor scholieren: grappige taalkronkels uit de media, met vragen (ook over woordbetekenis) erbij. Leuk voor in de klas. Bekijk hier de eerste aflevering.

Ook leuk voor in de klas: TLPST, een maandelijkse digitale lesbrief over taal van Onze Taal en Noordhoff Uitgevers. In TLPST staan vier items over actuele taalonderwerpen, met vragen en opdrachten.

En leuk voor volwassenen: de nieuwsbrieven Woordpost (woordbetekenis en etymologie) en Taalpost (het laatste nieuws over taal).

Gebruikersonderzoek Woordspot

Onze Taal is benieuwd hoe Woordspot wordt gewaardeerd en gebruikt. We willen alle Woordspot-lezers daarom vragen deze enquête (5 vragen) in te vullen; graag vóór 1 oktober. We kijken uit naar jullie reacties!

opbeurend

'Een handstand is een natuurlijke humeurverbeteraar. Het bloed dat naar je hoofd stroomt tijdens een handstand heeft een kalmerend en opbeurend effect.' (Elle.nl)

opbeurend betekent: 'vrolijk makend (na een verdrietige/vervelende situatie)', 'zorgend voor een beter humeur'

• Na de opbeurende woorden van de coach, speelde het team in de tweede helft veel beter.
• Het is weinig opbeurend als je in je tentje zit terwijl het urenlang regent.
• Chocoladetaart heeft voor veel mensen een opbeurend effect.

Je kunt ook iemand opbeuren ('opvrolijken'). Als iemand anders dit bij jou doet, dan word je opgebeur... Welke letter hoort er op de drie puntjes te staan?
De letterlijke betekenis van opbeuren is 'optillen, omhoogbrengen'. Je zou dus kunnen zeggen dat je iemand van een negatieve sfeer naar een 'hogere sfeer' brengt als je hem of haar opbeurt. Hoe kan iemand jou opbeuren als je verdrietig bent?
Beuren zit ook in een ander gebruikelijk werkwoord. Qua betekenis is het verband met opbeuren niet meer duidelijk, maar in de vorm dus wel. Welk werkwoord is dat?

Extra
De zomer is begonnen, maar dat is aan het natte weer in Nederland nog niet goed te zien. Toch noemt de interviewer in dit filmpje het weer opbeurend. Is hij serieus?

Mooi weer of niet, het is zomer! Tijdens de zomervakantie verschijnt er geen Woordspot. In het nieuwe schooljaar zijn we weer terug. Fijne vakantie!

prototype

'Boston Dynamics presenteert een nieuwe robot. Het gaat om een volledig elektrische robotgiraf met het formaat van een Duitse herder die huishoudelijk werk kan verrichten met z'n hoofd en nek. Voordat je al je arme honden en katten naar een asiel brengt, moet je weten dat de SpotMini nog in een prototype-fase is.' (ZDNet)

prototype betekent: 'eerste product, bedoeld om te testen voordat er meer van gemaakt worden'

• Aan het prototype van deze auto is in de maanden erna nog veel verbeterd.
•  Het prototype van de elektrische vouwfiets is gestolen.
• Toen het prototype van de nieuwe helikopter klaar was, werd het snel getest en vervolgens op de markt gebracht.

Met een prototype wordt ook weleens een mens bedoeld. Wat betekent prototype in de zinnen hieronder?
- Mijn oom is het prototype van een verstrooide professor: hij is heel slim, maar hij vergeet altijd afspraken.
- David is het prototype van de nerd die altijd achter de computer zit.

Wat denk je dat prototypisch betekent? Bijvoorbeeld in: 'Hij speelde in dat toneelstuk de prototypische slechterik'?

Extra
Misschien is het voor jou ook een ergernis: dat je je fiets niet goed in een fietsenrek krijgt omdat aan de fietsen ernaast allerlei grote dingen zitten, zoals bakken, kratten, stoeltjes, windschermen en rekjes. In dit filmpje laat een man het prototype van zo'n fiets zien.

ontpoppen

'Het zijn zware tijden voor Keagan, de stoere berberaap die een paar weken geleden naar Apenheul kwam. De bedoeling is dat hij de nieuwe baas van de groep wordt en voor nageslacht zorgt. De vrouwen gedragen zich echter niet als bekoorlijke schonen, maar ontpoppen zich als ware bitches.' (de Stentor)

zich ontpoppen betekent: 'onverwachts laten zien dat iemand (of iets) een bepaalde kwaliteit heeft'

• De Ierse fans ontpoppen zich tijdens dit EK tot de leukste supportersgroep.
• Gedurende de feestavond ontpopte mijn vader zich als een echte komiek.
• WhatsApp ontpopt zich als het belangrijkste communicatiemiddel onder jongeren.

Bij het werkwoord ontpoppen staat steeds het woord zich. Wat is de woordsoort van dit woord?
a. wederkerig voornaamwoord
b. wederkerend voornaamwoord
c. onbepaald voornaamwoord

De oorspronkelijke betekenis van ontpoppen is 'als vlinder uit de pop kruipen'. Daarvoor heeft een rups zich eerst 'verpopt'. Wat is precies een pop? Bekijk eventueel dit filmpje.

Extra
De megatrap in Rotterdam ontpopte zich in korte tijd tot een enorme publiekstrekker. Mensen stonden in de rij om de trap te beklimmen. Waarom lijkt het gekker om in de rij te staan voor een trap dan voor bijvoorbeeld een attractie in een pretpark of een popconcert?

stimulans

Taal aan Zee, een organisatie die taallessen geeft aan immigranten en vluchtelingen, kreeg vrijdag bezoek van koningin Máxima. De directeur is daar erg blij mee: "We zien al dat ze hun best doen om te integreren, de taal te leren en hun toekomst in Nederland op te bouwen. En zo'n bezoek kan daar alleen maar een stimulans voor zijn." (Den Haag FM)

stimulans betekent: 'iets wat je zin of energie geeft om iets te doen óf om vol te houden', 'aanmoediging'

• Die voldoende voor Frans was een stimulans voor hem om nóg beter zijn best te doen.
• Dat je kaartjes voor Disneyland Parijs kon winnen, was voor haar een goede stimulans om mee te doen aan de wedstrijd.
• Mijn broertje heeft altijd een stimulans nodig om aan zijn huiswerk te beginnen.

Bij het zelfstandig naamwoord stimulans hoort het werkwoord stimuleren. Vul in de volgende tekst de juiste vormen van dit werkwoord in.
Mijn ouders hebben me vroeger altijd … om goed te studeren. Maar ze … me ook om leuke dingen te doen, zoals sporten en naar de bioscoop gaan. Ze waren hierbij trouwens niet te streng hoor: als je iemand wilt …, moet je niet te dwingend overkomen.

'Stimulerende middelen' zijn in topsport verboden. Wat zijn dat?

Extra
In dit filmpje wordt verteld over het bezoek van koningin Máxima aan de vluchtelingen en migranten die taallessen krijgen. Waarom kan het bezoek van de koningin een extra stimulans zijn om goed Nederlands te leren?

interactie

De beroemde spelshow Rad van Fortuin komt binnenkort weer op tv. Anders dan in de jaren 90 van de vorige eeuw zal er nu interactie zijn met het publiek.  (Televizier)

interactie betekent: 'contact tussen mensen, op elkaar reageren'

• Er is op onze school veel interactie in de klas: leerlingen wisselen ideeën en informatie uit, en leggen dingen aan elkaar uit.
• Het is belangrijk dat er in een orkest interactie is tussen de muzikanten.
• Als je zorgt voor interactie met de zaal, wordt je presentatie minder saai.

Het woorddeel inter komt oorspronkelijk uit het Latijn en betekent 'tussen'. Interactie is 'actie tussen mensen'. En internationaal bijvoorbeeld betekent 'tussen verschillende naties (= landen en volken)' - denk aan een internationaal voetbaltoernooi. Wat is een intercitytrein?

De woorden interactie, internationaal en intercity heeft het Nederlands niet rechtstreeks uit het Latijn geleend maar uit een andere taal. Welke taal?



Extra
Tegenwoordig vindt veel interactie plaats via computers, tablets en telefoons. Maar hoe zou het zijn om daarnaast helemaal geen 'fysieke interactie' meer te hebben: dus mensen helemaal niet meer in het echt zien en spreken? Tim Teunissen uit Den Bosch onderzocht het voor een schoolproject. Denk jij dat je het zou volhouden om vijf dagen lang geen mensen in het echt te zien?